Uit recent onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat natuurherstel en duurzaam landbeheer wereldwijd de potentie heeft om bij te dragen aan verduurzaming op het gebied van voedsel en landbouw, water, biodiversiteit en klimaatverandering. De studie geeft prognoses over de omvang en risico's van landdegradatie en beoordeelt de mogelijke effecten van landherstel in vergelijking met een toekomst zonder herstel. Wereldwijd kan naar schatting vijf miljard hectare land worden gerestaureerd door verschillende herstelmaatregelen, met als resultaat verbeteringen voor bodemkoolstof, water, landbouwproductie en mitigatie van klimaatverandering.
Om de huidige doelstellingen van landen ten aanzien van natuurherstel en duurzaam landbeheer uit te voeren, zijn gedurende tien jaar investeringen nodig die worden geschat op 0,04% tot 0,21% van het jaarlijkse mondiale BBP. Naast de voordelen van herstel en duurzaam beheer van land is het nadeel dat implementatie complex is vanwege de betrokkenheid van veel verschillende partijen. Het stimuleren van landherstelmaatregelen vraagt daarom om een integrale en samenhangende aanpak van governance en projectontwikkeling. Herstel en duurzaam beheer kan het verlies aan biodiversiteit beperken maar niet stoppen; daarvoor zijn aanvullende systeemveranderingen nodig. 5 juni is de lancering van de UN Decade on Ecosystem Restoration (2021-2030).
Dit PBL-onderzoek naar het mondiale potentieel van landrestauratie is uitgevoerd op verzoek van het VN-Verdrag ter Bestrijding van Woestijnvorming (UNCCD), dat is ingesteld om landdegradatie, woestijnvorming en droogte tegen te gaan. Het verdrag heeft betrekking op de verbetering van de levensomstandigheden van mensen in droge gebieden en het herstel van aangetaste gronden en bodems. Dit PBL-onderzoek is een centraal onderdeel van de UNCCD Global Land Outlook, 2e editie die begin 2022 verschijnt.
Het Baseline scenario laat zien wat er zou gebeuren tussen 2015 en 2050 zonder landherstelmaatregelen. Huidige vormen van landbeheer hebben een negatief effect op de productiviteit van bodem en biomassa op naar schatting 12% van het wereldwijde landoppervlak (Figuur 1). De gemiddelde landbouwproductiviteit zal wereldwijd naar verwachting toenemen, maar landdegradatie leidt tot een negatief effect van gemiddeld 2%, tot aan 6% tot 10% in sommige regio's. Akkerland groeit met ongeveer 20% (~300 miljoen ha), ten koste van natuurgebieden. Van de resterende biodiversiteit gaat 6% verloren door verandering van landgebruik, intensieve landbouw en klimaatverandering.
In het Restoration scenario wordt circa vijf miljard hectare hersteld met mogelijke landherstelmaatregelen. De maatregelen omvatten onder andere agroforestry, verbeterd bodembeheer, begrazingsbeheer en verbetering van grasland, fysieke maatregelen, bosbouw en assisted natural regeneration (Figuur 2)
Door de uitvoering van deze herstelmaatregelen verbeteren de landconditie en ecosysteemfuncties tussen 2015 en 2050 (Figuur 3). Natuurherstel en duurzaam landbeheer verhoogt de landbouwopbrengsten tot 10% in sommige regio's, vergeleken met het Baseline scenario. Het verlies van natuurlijke gebieden aan landbouwuitbreiding neemt af en minstens 11% van het geschatte verlies van biodiversiteit kan tussen 2015 en 2050 worden voorkomen. De koolstofopslag in de bodem neemt toe en het verlies van koolstof in de vegetatie wordt verminderd, waardoor het verlies van 60 Gt koolstof vanuit land in het baseline scenario wordt omgedraaid naar een netto opname van koolstof door land van 17 Gt.
Van het potentiële gebied onder de herstelscenario's dat geschikt is voor herstelmaatregelen, wordt ongeveer 20% gedekt door de huidige doelstellingen van landen (Figuur 4). Wereldwijd beslaan deze doelstellingen ongeveer 1 miljard hectare. Het totale gebied waar herstel potentieel plaats kan vinden is naar schatting 5,2 miljard hectare. Landen in Sub-Sahara Afrika hebben naar oppervlakte de grootste doelstellingen; opgeteld dekken de huidige doelstellingen bijna de helft van het geschatte potentiële areaal dat kan worden gerestaureerd. Sub-Sahara Afrika heeft ook relatief het meeste areaal land waar landdegradatie speelt en is de regio die naar verwachting tot 2050 de grootste uitbreiding van landbouwgebied zal hebben. Dit onderstreept het belang van de grote inzet op duurzaam landbeheer in deze regio. Opgeteld zijn de doelstellingen van landen in andere regio’s veel kleiner, zowel in omvang als in aandeel van het potentiële areaal voor landherstel. Hier lijkt dus ruimte voor meer inzet op herstel en duurzaam beheer als oplossing voor duurzame ontwikkeling.
De vele potentiële voordelen van landherstel trekken de aandacht van belanghebbenden (VN Conventies, overheden, NGO’s, bedrijven) op het gebied van landbouw en duurzaam landgebruik, water, behoud van biodiversiteit en aanpassing aan en mitigatie van klimaatverandering. Als landherstel door verschillende belanghebbenden voor verschillende doelen wordt ingezet zonder integraal beleid, ontstaat het risico van versnippering van projecten en beleid. Een voorbeeld is het gebrek aan samenhang tussen de nationale plannen voor landherstel in de Rio-verdragen.
Voor de huidige doelstellingen geldt dat de geschatte kosten het hoogst zijn voor sub-Saharan Afrika vanwege de grote herstelverplichtingen in deze regio. Deze kosten lijken onhaalbaar voor ontwikkelingslanden, tenzij er internationale financieringsmechanismen worden ontwikkeld. Kennis over effectieve beleids- en governancebenaderingen om deze complexe verdeling van kosten en baten te overbruggen, blijft schaars.
Het stimuleren van landherstelmaatregelen vereist een geïntegreerde governance aanpak. Dit is nodig om voort te bouwen op de verschillende ambities voor duurzame ontwikkeling, maar ook om ingewikkelde afwegingen aan te pakken. Zelfs in het meest ambitieuze scenario van landherstel en ambitieus natuurbehoud neemt de biodiversiteit nog steeds af ten opzichte van 2015. Door landherstel- en beschermingsmaatregelen te combineren met veranderingen in productie, toeleveringsketens en consumptiepatronen kunnen grotere voordelen worden behaald.
Door de hoge stikstofdepositie is het functioneren van stikstofgevoelige ecosystemen in Nederland onder druk komen te staan en zijn natuur- en bodemkwaliteit afgenomen. Rijk en provincies zetten er op in om via bron- en natuurherstelmaatregelen natuurkwaliteit weer te gaan verhogen; hiertoe is ook wetgeving aangenomen. In het kader van de EU Biodiversiteitsstrategie zal de Europese Commissie naar verwachting dit jaar met juridisch bindende doelstellingen komen voor natuurherstel in ecosystemen die het grootste potentieel hebben om koolstof op te slaan en een bijdrage kunnen leveren aan klimaatadaptatie.
