In het Gelderse Lochem worden sinds afgelopen december 12 woningen verwarmd met waterstof. De wijk Berkeloord bevat veel oudere monumentale woningen die niet geschikt zijn voor lagetemperatuursystemen zoals warmtepompen of warmtenet. Deze woningen zijn moeilijker te isoleren waardoor een hoge-temperatuur-oplossing nodig is. Het is niet de verwachting dat waterstof grootschalig zal worden toegepast voor het verwarmen van woningen, maar in sommige gevallen zou het een goede oplossing kunnen zijn.
© Alliander
In Lochem wordt ervaring opgedaan met waterstof transporteren door het bestaande aardgasnet én met de nieuwe technologie van waterstofketels als voorbereiding op een aardgasvrije toekomst. De waterstof wordt gebruikt voor verwarming en warm water.
Deze praktijkproef begon in 2018 met een enthousiaste groep bewoners, verenigd in de Belangenvereniging Beschermd Stadsgezicht Berkeloord (BBSB). Deze groep heeft samen met Energiecoöperatie onderzocht hoe de wijk met monumentale woningen verduurzaamd zou kunnen worden. Dat bleek lastig vanwege de monumentenstatus en de status van beschermd stadsgezicht. Veel van de bewoners hebben geïsoleerd (vloer-, muur- en dakisolatie) en dubbelglas geplaatst. Warmtepompen werken vaak niet door de te hoge warmtevraag en het ontbreken van de mogelijkheid voor het plaatsen van een buitenunit. Zonnepanelen waren vaak niet mogelijk doordat de woningen vallen onder beschermd stadsgezicht of door de vele grote bomen in deze wijk. Voor deze monumentale woningen werd toen gedacht aan waterstof als alternatief voor aardgas. Werkt het hier, was de gedachte van de bewoners, dan kan dat in heel veel andere vergelijkbare situaties, zoals oude binnensteden zonder warmtenetten.
Lochem Energie is dit project gestart samen met de BBSB en Liander. Vanuit de doelstelling “Verduurzaming met behoud van de erfgoedwaarde”. Waterstof kan in deze “niche”, monumentale panden in (binnen)steden, een rol spelen met name omdat daar de infrastructuur voor waterstof, het bestaande gasnet, aanwezig is. Het aanbrengen van nieuwe infrastructuur voor bijvoorbeeld elektriciteit is erg duur en ingewikkeld. Voor Lochem Energie is hierin belangrijk om te leren op het gebied van communicatie en de effecten van verduurzaming. Ook het krijgen van inzicht door het meten van het verbruik via de Hanzebox.
Het proefproject is opgestart en er zijn partijen gezocht die hierbij konden helpen, waaronder netwerkbedrijf Alliander. Zij willen in de praktijk aantonen dat het bestaande gasnet gebruikt kan worden voor de distributie van waterstof. Ook het verwarmen van woningen met waterstof was nieuw en nog niet eerder in de praktijk gebracht. Waterstof was niet beschikbaar in Lochem, vandaar dat het noodzakelijk was om de waterstof aan te voeren met tubetrailers.
In de wijk Berkeloord wordt het bestaande gasnet gebruikt voor de distributie van waterstof. Dit betekende dat een nieuw gasnet moest worden aangelegd om woningen die niet met de praktijkproef meedoen van aardgas te blijven voorzien. Het bestaande aardgasnet wordt gebruikt voor de distributie van waterstof om te kunnen leren waar je in de praktijk allemaal tegenaan loopt. Het proefproject is voor drie jaar, door dat er nu twee leidingnetten door de straat lopen kunnen de bewoners na afloop van de proef eenvoudig terugschakelen naar aardgas.
Er is nog geen landelijke waterstof-infrastructuur, vandaar dat er gekozen is om het waterstofgas aan te voeren via tubetrailers. Net buiten Lochem is een ontvangststation gebouwd waar de tubetrailers worden gekoppeld aan het lokale waterstofnet. De waterstof wordt geleverd door Westfalen en wordt gemaakt in Duitsland. Het is grijze waterstof, omdat er op dit moment nog onvoldoende groene waterstof beschikbaar is. Wel kan er vrij makkelijk overgestapt worden op groene waterstof omdat het voor de tubetrailers geen probleem is om de waterstof ergens anders te gaan ophalen. In de koude periodes van de winter zullen er 1 tot 2 tubetrailers per week nodig zijn om de woningen mee te verwarmen. Op het afleverstation wordt de druk van het waterstofgas gereduceerd (in de tubetrailer staat het onder hoge druk) en wordt er odorant toegevoegd. Door het gebruik van odorant THT, hetzelfde als voor aardgas wordt gebruikt, zullen eventuele lekkages te ruiken zijn. Dit is belangrijk voor de veiligheid in de wijk en de woningen.
Uit een grote groep van circa 45 geïnteresseerden is een eerste cluster woningen geselecteerd. Om mee te kunnen doen zijn deze woningen onderzocht, waarbij gekeken werd naar het huidige gasverbruik, warmteverlies, isolatiemogelijkheden en of de waterstofketels van Remeha aan de verwachte warmtevraag kunnen voldoen. Op basis van de uitkomsten is een selectie gemaakt van 12 woningen die aan de pilot meedoen. De bewoners van deze woningen hebben diverse isolatiemaatregelen genomen om de warmtevraag te beperken. Ook was het nodig om het gasfornuis te vervangen door een inductiekookplaat. Tijdens de ombouw zijn in de woning de gasmeter en de cv-ketel vervangen. De overige installaties in de woning zoals de radiatoren en de leidingen hoefden niet te worden aangepast. Wel zijn er detectoren geplaatst die waterstof kunnen meten, zodat als er lekkages ontstaan de bewoners gealarmeerd worden.
“De ombouw van Nefit (aardgas) naar Remeha (H2) verliep vlekkeloos, afgezien van het feit dat de schuurdeur naast de H2-ketel tijdens de ombouw uit zijn (verroeste) scharnieren viel om nog maar eens te bevestigen dat het hier gaat om oude (monumentale) huizen. De verwarming bevalt uitstekend en het wakker worden zonder CO2-uitstoot is dagelijks een verrukking. Verwarmen met waterstof werkt prima, maar de kleur moet wél groen zijn of in ieder geval worden.”
Om ervaring op te doen met het verwarmen van woningen en monteurs op te leiden, is bij de KIWA in Apeldoorn een demowoning gerealiseerd. In deze woning is de situatie van Lochem gesimuleerd, waardoor de verschillende componenten en werkwijzen getest konden worden. De demowoning is ook gebruikt voor voorlichting en voor het opleiden van betrokkene monteurs, zodanig dat zij voorbereid waren op wat ze in Lochem zouden aantreffen. Hier zullen ook monteurs van andere netbeheerders en installateurs gebruik van gaan maken.
De energiecoöperatie Lochem Energie is de initiator van het proefproject. Dit innovatieve project is door Lochem Energie opgezet samen met Alliander, Remeha en Belangenvereniging Beschermd Stadsgezicht Berkeloord. Het wordt ondersteund door de Gemeente Lochem, de Provincie Gelderland en gelden uit verschillende fondsen van de Europese Unie.
Het proefproject zal drie jaar lopen. Na die drie jaar zal er gekeken worden of het financieel haalbaar is om het project verder te laten doorlopen. De meerkosten voor de waterstof in plaats van aardgas worden voor de bewoners vergoed. De bewoners betalen hiervoor een vergelijkbaar bedrag als voor aardgas.
