De Commissie stelt vandaag voor de EU-elektriciteitsmarkt te hervormen om sneller in te zetten op hernieuwbare energie en het uitfaseren van gas, consumenten minder afhankelijk te maken van schommelende fossiele brandstofprijzen, ze beter te beschermen tegen toekomstige prijspieken en marktmanipulatie, en de EU-industrie schoon en concurrerender te maken.
De EU beschikt al meer dan twintig jaar over een efficiënte, goed geïntegreerde elektriciteitsmarkt, waardoor consumenten profiteren van de economische voordelen van een interne energiemarkt, de leveringszekerheid wordt gewaarborgd en wordt bijgedragen aan het koolstofvrij maken van de economie. Maar de door de Russische invasie in Oekraïne aangewakkerde energiecrisis heeft aangetoond dat de elektriciteitsmarkt snel moet worden aangepast om de groene transitie beter te ondersteunen en betaalbare hernieuwbare energie en niet-fossiele elektriciteit ruimschoots beschikbaar te stellen voor huishoudens en bedrijven.
In het kader van de voorgestelde hervorming worden sommige EU-wetten aangepast, zoals de elektriciteitsverordening, de elektriciteitsrichtlijn en de Remit-verordening. Er komen prikkels voor langetermijncontracten voor niet-fossiele elektriciteitsproductie en maatregelen voor meer schone en flexibele oplossingen om de concurrentie met gas aan te gaan, bijvoorbeeld als het gaat om vraagrespons en opslag. De elektriciteitsrekeningen van consumenten zullen lager uitvallen doordat de impact van fossiele brandstoffen minder groot zal zijn en hernieuwbare energie minder duur is. Bovendien zal de voorgestelde hervorming open en eerlijke concurrentie op de Europese groothandelsmarkt voor energie stimuleren door markttransparantie en integriteit te verbeteren.
Een energiesysteem op basis van hernieuwbare energie is niet alleen essentieel voor lagere rekeningen, maar ook voor een duurzame en onafhankelijke EU-energievoorziening, in lijn met de Europese Green Deal en het REPowerEU-plan. De hervorming, die deel uitmaakt van het Green Deal-plan voor de industrie, zorgt er ook voor dat de Europese industrie toegang krijgt tot hernieuwbare, niet-fossiele en betaalbare elektriciteitsvoorzieningen, wat belangrijk is voor het koolstofvrij maken van de economie en de groene transitie. Om onze energie- en klimaatdoelen te halen, moet de hernieuwbare energie aan het einde van dit decennium verdrievoudigen.
Consumenten hebben enorm veel last van hoge en schommelende prijzen, zoals in 2022 als gevolg van de energieoorlog van Rusland tegen de EU. Dit voorstel biedt consumenten en leveranciers meer prijsstabiliteit in de vorm van hernieuwbare en niet-fossiele energietechnologieën. Essentieel in het voorstel is dat consumenten een ruime keuze aan contracten en duidelijkere informatie krijgen voordat ze contracten ondertekenen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld kiezen voor veilige prijzen voor de lange termijn, om ernstige risico's en schommelingen te voorkomen, maar ze kunnen ook nog altijd kiezen voor een dynamisch contract om te profiteren van prijsverschillen, en elektriciteit gebruiken wanneer deze goedkoper is (bv. om elektrische auto's op te laden of warmtepompen te gebruiken).
Naast meer keuzevrijheid wordt ook de prijsstabiliteit bevorderd door het risico te verminderen dat een leverancier failliet gaat. Het voorstel verplicht leveranciers hun prijsrisico's ten minste af te dekken voor de volumes die onder vaste contracten vallen, zodat ze minder gevoelig zijn voor prijspieken en marktschommelingen. Lidstaten worden ook verplicht om voor noodleveranciers te zorgen zodat geen enkele consument zonder elektriciteit komt te zitten.
Kwetsbare consumenten zullen ook veel beter worden beschermd. Lidstaten zullen kwetsbare consumenten met een betalingsachterstand beschermen, zodat ze niet worden afgesloten. Lidstaten kunnen de gereguleerde detailhandelsprijzen in crisistijd ook laten gelden voor huishoudens en kleine en middelgrote.
Verder worden de regels om hernieuwbare energie te delen vernieuwd. Consumenten zullen in wind- en zonneparken kunnen investeren en overtollige zonne-energie van panelen op hun dak ook aan hun buren en niet alleen aan hun leverancier kunnen verkopen. Zo wordt het bijvoorbeeld mogelijk een overschot aan zonne-energie te delen met je buurman.
Om het elektriciteitssysteem flexibeler te maken, moeten lidstaten nagaan wat hun behoeften zijn en nieuwe doelen stellen voor een flexibeler gebruik van niet-fossiele brandstoffen. Ze kunnen ook nieuwe steunregelingen invoeren, met name voor vraagrespons en opslag. Dankzij de hervorming kunnen systeembeheerders de vraag tijdens piekuren verminderen. Naast dit voorstel heeft de Commissie vandaag ook aanbevelingen gedaan aan de lidstaten om innovatie, technologie en opslagcapaciteit te bevorderen.
Afgelopen jaar zijn veel bedrijven ernstig aangetast door extreem volatiele energieprijzen. Om de EU-industrie concurrerender en minder afhankelijk van prijsverschillen te maken, wil de Commissie stabielere langetermijncontracten faciliteren. Een voorbeeld daarvan zijn de stroomafnameovereenkomsten, waarmee bedrijven hun eigen rechtstreekse energieleveringen kunnen opzetten om zo van de stabielere prijzen van hernieuwbare energie en niet-fossiele elektriciteitsproductie te profiteren. Om de huidige belemmeringen, zoals kredietrisico's van kopers, aan te pakken, worden lidstaten verplicht om marktgebaseerde garanties voor stroomafnameovereenkomsten beschikbaar te stellen.
Om energieproducenten een stabiel inkomen te bieden en bedrijven tegen prijsschommelingen te beschermen, moet alle overheidssteun voor nieuwe investeringen in inframarginale en must-run hernieuwbare energie en koolstofarme niet-fossiele elektriciteitsopwekking plaatsvinden via tweerichtingscontracten om verschillen te verrekenen, en moeten lidstaten overtollige inkomsten aan consumenten overhevelen. De hervorming zal een stimulans zijn voor de liquiditeit van markten voor langetermijncontracten die de toekomstige te betalen prijs vooraf vastleggen, zogenoemde “forwardcontracten”. Zo kunnen meer leveranciers en consumenten zichzelf gedurende langere periodes tegen extreem volatiele prijzen beschermen.
Er komen ook nieuwe verplichtingen om de integratie van hernieuwbare energie in het energiesysteem te vergemakkelijken en de voorspelbaarheid te verbeteren om deze energie op te wekken. Denk aan transparantieverplichtingen voor systeembeheerders op het gebied van netcongestie en handelstermijnen die dichter bij realtime moeten liggen.
Tot slot krijgen het Agentschap voor de samenwerking tussen energieregulators (ACER) en nationale regelgevende instanties meer bevoegdheden om toezicht te houden op de integriteit en transparantie van de energiemarkt. De geactualiseerde verordening voor de integriteit en transparantie van de groothandelsmarkt voor energie (Remit) zorgt voor een betere kwaliteit van gegevens en een grotere rol van ACER bij onderzoeken naar grensoverschrijdende gevallen van mogelijk marktmisbruik. Zo zullen consumenten en bedrijven in de EU beter worden beschermd tegen marktmisbruik.
De voorgestelde hervorming zal nu door het Europees Parlement en de Raad moeten worden besproken en goedgekeurd voordat ze in werking kan treden.
Sinds de zomer van 2021 vertonen de energieprijzen ongekende pieken en schommelingen, met alle gevolgen van dien voor de Europese huishoudens en economie, en al helemaal sinds de invasie van Rusland in Oekraïne, waardoor een heuse energiecrisis in Europa is ontstaan. Veel consumenten zagen hun energierekeningen stijgen door de hogere gasprijs, ondanks het feit dat hernieuwbare energiebronnen al voor meer dan een derde aan de vraag naar elektriciteit in de EU voldoen.
De EU heeft snel een groot aantal maatregelen genomen om de gevolgen van de hoge en volatiele groothandelsprijzen voor huishoudens en bedrijven te beperken. De Europese Raad heeft de Commissie echter gevraagd snel werk te maken van een structurele hervorming van de elektriciteitsmarkt, om zo in te staan voor Europese energiesoevereiniteit en klimaatneutraliteit. De voorgestelde hervorming komt tegemoet aan deze oproep van EU-leiders en is vorig jaar aangekondigd door voorzitter Von der Leyen in haar toespraak over de Staat van de Unie. De hervorming is onderdeel van het Green Deal-plan voor de industrie om Europa's klimaatneutrale industrie concurrerender te maken en de transitie naar klimaatneutraliteit te versnellen.
