Rusland is Oekraïne binnengevallen met zwaar militair geschut. In de vroege ochtend hebben Russische troepen vanaf drie punten Oekraïne aangevallen. Terwijl de explosies te horen zijn in veel van de grote steden van het land worden inwoners opgeroepen schuilkelders in te gaan. De humanitaire en geopolitieke crisis die dit teweegbrengt is oorverdovend. Tegelijkertijd zorgt deze actie van Poetin, die al eerder heeft uitgesproken klimaatverandering geen probleem te vinden, voor een kolossale uitstoot aan broeikasgassen in tijden waarin landen hard werken aan het tegengaan van klimaatverandering. Wat zijn de gevolgen van oorlog op klimaatverandering? In dit artikel leg ik het je uit.
Oorlog zorgt er over het algemeen voor dat economische vooruitgang stopt, wat ook nu te zien is aan de wisselkoers van de Russische Roebel en de beurskoers. Hierdoor wordt de aanname gedaan dat dit zorgt voor verminderde uitstoot van broeikasgassen die bijdragen aan klimaatverandering. Maar, zo leggen Eoghan Darbyshire en Doug Weir van het Conflict and Environment Observatory uit, dit blijkt niet het volledige verhaal te zijn. Zij leggen uit waarom gewapende conflicten zorgen voor extreem veel uitstoot.
In de beginfase van oorlog zal de belangrijkste indirecte uitstoot komen door de beschadiging van infrastructuur, het verlies van vegetatie en het leveren van humanitaire hulp. Deze indirecte uitstoot krijgen we in beeld door te kijken naar de maatschappelijke ontwikkelingen. Wanneer de energie-infrastructuur en de energiemarkten worden beïnvloed door conflicten, maar de behoefte aan brandstof blijft bestaan, wenden mensen zich bijvoorbeeld vaak tot meer schadelijke en minder efficiënte alternatieven. In Syrië is men veel gebruik gaan maken van olieraffinage, met weinig kennis van hoe deze zeer vervuilende praktijk bijdraagt aan de uitstoot. Hetzelfde geldt voor de ontbossing voor brandhout en houtskool, die goed gedocumenteerd is in onder andere Jemen, Zuid-Soedan en Syrië. Ook zijn er aanzienlijke inspanningen nodig aan humanitaire hulp om voedsel, water en onderdak te leveren aan burgers die getroffen zijn door oorlog, wat een grote ecologische voetafdruk creëert. Het blijft een ambitie voor humanitaire organisaties om het 'Do No Harm'-principe van de sector uit te breiden naar CO2-uitstoot. Om dit te doen moeten richtlijnen worden opgesteld, manifesten worden ondertekend en reductiedoelstellingen worden overwogen, zoals sommige groepen al hebben gedaan. Humanitaire- en ontwikkelingsorganisaties maken vorderingen met de overgang naar schone energie, waaronder de UNHCR, die in 2019 bijna 1 miljoen ton CO2 heeft bespaard. Desalniettemin is een zorgvuldige implementatie vereist om schadelijke gevolgen voor het klimaat structureel te voorkomen.
De energie-infrastructuur moet vaak ook van bron veranderen om te kunnen blijven functioneren. Tijdens de annexatie van de Krim moest in Oekraïne de elektriciteitscentrale van Luhanska de productie verhogen en overschakelen op laagwaardige steenkool na een onderbreking van de brandstofvoorziening. In Libanon draait de Zouk-elektriciteitscentrale op zware stookolie wat ook in overschot geproduceerd wordt door Irak. Andere voorbeelden van uitstoot door de energiesector in Oekraïne zijn het aanhoudende gebruik van een verouderde transportsector met slechtere regelgeving, of methaanemissies van de mijnbouw, zoals die van verlaten of onbeheerde kolenmijnen in de Donbas-regio van Oekraïne. Verouderde of niet-onderhouden faciliteiten zijn niet alleen een probleem in de energiesector. In Libië komt 90% van het afvalwater onbehandeld in de zee terecht en werkt bijna de helft van alle zuiveringsinstallaties niet wat waarschijnlijk zorgt voor een toenemende uitstoot door het afvalwater. Evenzo is het beheer van afval verslechterd: 40% van het afval ligt op straat en er zijn steeds meer vuilnisbelten met een hogere uitstoot en afvalverbranding in de open lucht. Deze trends in disfunctionele afvalwaterzuivering en beheer van afval zijn gebruikelijk in de meeste conflicten.
Bombardementen in bevolkte gebieden veroorzaken vernietiging op desastreuze schaal. Dit creëert vaak een ontzettend grote klimaatschade, waaronder de uitstoot van puinbeheer, de sanering van verontreinigde gebieden en wederopbouw. In steden als Mosul, Sirte en Homs, met wijdverbreide vernietiging, vormt het beheer van puin een enorme en energie-intensieve uitdaging. Geschat wordt dat alleen al het opruimen van het puin uit Aleppo en Homs meer dan 1 miljoen vrachtwagenritten zou vergen. De bouw verbruikt enorme hoeveelheden grondstoffen en genereert daardoor enorme hoeveelheden uitstoot: 3.560 Mt CO2e wereldwijd in 2019. De productie van cement is bijzonder koolstofintensief, goed voor 8% van de wereldwijde broeikasgasemissies, en kan inefficiënter zijn in verouderde faciliteiten in conflictgebieden.
Concluderend kunnen we stellen dat Rusland een ongekende aanval heeft ingezet op de democratie, met grote humanitaire gevolgen. De klimaatschade die daarmee gepaard gaat is groot, maar valt in het niet bij de impact die dit heeft op de inwoners van Oekraïne.
