Na een lange periode met wind uit het oosten (ook wel aflandige wind genoemd), waait de wind sinds eind vorige week weer uit de zuidwesthoek. Er volgde een abrupte weersomslag die zich vooral uitte in hogere temperaturen en meer vocht in de lucht (zowel voelbaar als ook in de vorm van bewolking en regen), iets dat alles te maken heeft met de invloed van de Noordzee op ons weer en klimaat. De Noordzee warmt op en dat merken we ook op het land.
Wanneer de zon gaat schijnen, zien we de temperatuur van het land en de lucht daarboven snel reageren. Boven water is dat anders; de temperatuur reageert veel trager omdat het veel energie kost om water op te warmen. Water heeft namelijk een veel grotere warmtecapaciteit dan land of lucht. Dat is de reden dat de laagste zeewatertemperaturen pas aan het einde van de winter worden bereikt en de hoogste zeewatertemperaturen pas aan het einde van de zomer. Bovendien zal het zeewater nooit zover opwarmen of afkoelen als het land en zijn de variaties in temperatuur van dag-op-dag een stuk kleiner.
Afbeelding 1 vergelijkt de Noordzeetemperatuur op lichteiland Goeree en de luchttemperatuur in De Bilt. Lichteiland Goeree ligt op zo'n 30 kilometer uit de kust ten zuidwesten van Hoek van Holland. In De Bilt varieert de etmaalgemiddelde temperatuur door het jaar heen tussen pakweg -5 en +30 graden, een bereik van 35 graden. De temperatuur van de Noordzee bij Goeree varieert tussen pakweg +5 en +20 graden, een bereik van maar 15 graden.
De laagste zeewatertemperatuur treedt op eind februari, de hoogste eind augustus. Tussen maart en juli is het zeewater gemiddeld kouder dan de temperatuur in De Bilt, vanaf augustus tot het eind van de winter juist warmer. In ons (zee)klimaat fungeert de zee dan ook als een warmtebuffer; verkoelend in voorjaar en zomer en verwarmend in najaar en winter.
Afbeelding 1. Etmaalgemiddelde zeewatertemperatuur op lichteiland Goeree en luchttemperatuur in De Bilt, gemiddeld over 1991-2020 (dikke lijnen) en de koudste en warmste dag in de periode (shading). Dunne lijnen geven het temperatuurverloop van dit jaar tot nu toe. ©KNMI
Afbeelding 2; Dagelijkse zeewatertemperatuur op Lichteiland Goeree. Voor jaren met minimaal op 355 dagen een temperatuurmeting is de jaargemiddelde temperatuur gegeven (zwarte bolletjes). De zwarte stippellijn geeft de gemiddelde opwarming weer in de periode 1984-2024, de rode de opwarming van de warmste dag, de blauwe van de koudste. ©KNMI
Waait de wind van zee (aanlandige wind) dan wordt er lucht aangevoerd die eigenschappen over heeft genomen van het zeewater waar deze overheen stroomt. We noemen dat ook wel een maritieme luchtsoort. Meestal betekent dit dat de lucht vochtiger is dan wanneer deze afkomstig is vanaf het Europese continent (ook wel continentale lucht genoemd). Daarnaast heeft maritieme lucht een temperatuur die sterk is beïnvloed door de temperatuur van het zeewater en zal daar weinig van afwijken. Wanneer de wind in najaar en winter vanaf de nog niet zo sterk afgekoelde Noordzee gaat waaien, hebben we vaak te maken met zacht en vochtig weer. In voorjaar en zomer brengt deze maritieme aanvoer juist verkoeling omdat de zee nog niet zo sterk is opgewarmd.
Wereldwijd zien we de zeewatertemperaturen toenemen. De grote warmtecapaciteit van de oceanen zorgt voor een langzame stijging van de wereldtemperatuur als gevolg van de toename van broeikasgassen in de atmosfeer. Ruim 90 procent van de extra energie die de aarde vasthoudt verdwijnt namelijk als warmte in de oceaan. Ook de metingen op de Noordzee laten een temperatuurstijging zien. Afbeelding 2 laat de dagelijkse watertemperatuur zien op lichteiland Goeree. Tussen 1984 en nu steeg de jaargemiddelde temperatuur (zwarte bolletjes) met ongeveer +0,4℃ per 10 jaar. De warmste dag per jaar (rode bolletjes) steeg even snel, maar de koudste dag warmde sneller op, met +0,5℃ per 10 jaar (blauwe bolletjes). Het verschil in temperatuur tussen winter en zomer is dus aan het afnemen.
Bij wind uit het westen zorgt de opwarmende Noordzee in de winter voor aanvoer van steeds zachtere en vochtigere lucht, zoals we in de afgelopen winters vaak gezien hebben. Anderzijds kan een noordoostenwind vanaf het Europese vasteland zoals begin vorige week nog altijd relatief koud en droog zijn, al blijkt die windrichting juist het meest te zijn opgewarmd. De echte winterkou in Nederland is dan ook in rap tempo aan het verdwijnen.
