Het jaar 2023 was – wederom – een jaar vol extremen in Europa; één van de natste jaren in de metingen tot nu toe, uitzonderlijk hoge oceaantemperaturen, extreme afname van gletsjerijs en grootschalige overstromingen. En de temperatuur blijft maar oplopen; de 3 warmste jaren in Europa zijn allemaal voorgekomen sinds 2020. Europa is het continent dat het snelste opwarmt. Het nieuwste Copernicus/WMO rapport over het Europese klimaat van 2023 zet alle feiten op een rijtje.
In Europa was het in 11 van de 12 maanden in 2023 bovengemiddeld warm, inclusief de warmste septembermaand in de meetreeks. Het jaar 2023 in zijn geheel staat op de gedeelde warmste of één-na-warmste plek, afhankelijk van de dataset (afbeelding 1). Het Europese vasteland is ruim twee graden opgewarmd sinds 1900. Dat is twee keer zo veel als de wereldgemiddelde temperatuurstijging.
Natuurlijk zijn er verschillen binnen Europa. Voor het grootste deel van Europa staat 2023 in de top van warmste jaren sinds de start van de E-OBS meetreeks in 1950 (afbeelding 1). Scandinavië vormt een uitzondering, de jaargemiddelde temperatuur in dat gebied valt buiten de top 10.
Er viel ongeveer 7 procent meer neerslag in Europa in 2023 dan gemiddeld over 1991-2020. Er trokken relatief veel weersystemen vanuit het westen over Europa die extra veel regen brachten door de uitzonderlijk hoge oceaantemperaturen. In heel Europa traden rivieren buiten hun oevers (afbeelding 2). In ongeveer een derde van de rivieren steeg op enig moment de afvoer uit boven de 'hoge' overstromingsdrempelwaarde. De 'extreem hoge' drempelwaarde werd bereikt in 16% van de rivieren. Vooral in december was de rivierafvoer van bijna een kwart van de Europese rivieren ‘uitzonderlijk hoog’ met veel overstromingen tot gevolg.
In centraal Europa en het Alpengebied heeft het op minder dagen gesneeuwd dan normaal, voornamelijk in de winter en lente. Samen met de warmte heeft dit gezorgd voor een afname in gletsjerijs in heel Europa. In het Alpengebied hebben gletsjers tot wel 10% van hun volume verloren in 2022 en 2023. De veranderingen in de tijd voor verschillende gletsjergebieden in Europa is te zien in afbeelding 3. In heel Europa zien we in de loop van de tijd steeds sterkere afnames in gletsjerijs.
De opwarming van Europa gaat gepaard met een toenemend aantal dagen met hoge temperaturen die hittestress opleveren. Hittestress is een maat voor hoe het menselijk lichaam reageert op hoge temperaturen, gecombineerd met bijvoorbeeld vochtigheid en wind. Die combinatie beïnvloedt namelijk het vermogen van het menselijk lichaam om door te zweten oververhitting tegen te gaan. Het aantal dagen in de zomer met hoge hittestress neemt toe in Europa en 2023 had een recordaantal dagen met extreem hoge hittestress, vooral in Zuid-Europa. Naar schatting is in de laatste 20 jaar de sterfte door hitte met 30 procent toegenomen.
