Extreme regenval door storm Boris zorgde deze maand in midden-Europa voor overstromingen. Vooral het gebied rond Duitsland, Polen, Tsjechië, Slowakije en Oostenrijk is hard getroffen. Hoe extreem is deze regenval en zijn deze regenhoeveelheden eerder voorgekomen?
Midden september ontwikkelde zich een sterk lagedrukgebied, wat zich van het westelijke Middellandse Zeegebied naar midden Europa verplaatste. Daar botste het op een hogedrukgebied, dat over het westen van Europa lag. De combinatie van grote temperatuurverschillen tussen west en oost Europa en het oppikken van grote hoeveelheden vocht van boven de Middellandse zee heeft tot grote neerslaghoeveelheden geleid. Dit lagedrukgebied, storm Boris, bleef ingeklemd tussen hogedrukgebieden en heeft daardoor voor aanhoudende regenval gezorgd.
Door de aanhoudende neerslag en de overstromingen die dit veroorzaakte is het dodental als gevolg van storm Boris opgelopen tot 21. In het Duitse Beieren begon de aanhoudende regenval de avond van 12 september en duurde, met een korte onderbreking, tot het begin van de nacht van 15 september. Het oosten en midden van Europa werden het meest getroffen door de zware regenval, met name Oostenrijk, Tsjechië, Slowakije en het zuidwesten van Polen. In dit gebied was de neerslag extreem in de vijf dagen tussen 12 en 16 september 2024. Over een groot gebied viel meer dan 200 millimeter neerslag, en plaatselijk vaak nog meer (zie afbeelding 1). Op individuele stations, bijvoorbeeld in bergachtige gebieden in Tsjechië, viel zelfs meer dan 400 millimeter. Op sommige dagen bedroeg de hoogste dagsom meer dan 200 millimeter. Ter vergelijking, dat is evenveel als in Nederland gemiddeld over drie maanden valt.
Relatief gezien registreerden de gebieden Neder-Oostenrijk en Wenen in deze periode ongeveer 2 tot 5 keer zoveel neerslag als gemiddeld in de hele maand september (afbeelding 2). In de Oostenrijkse Alpen kwam de neerslag als sneeuw. Bij de Rudolfshütte (Oostenrijk) op 2317 meter boven zeeniveau lag op zondagochtend 15 september 125 centimeter verse sneeuw, wat uitzonderlijk veel is voor deze periode.
Boris vervolgde zijn pad naar Italië en heeft het gebied rond Bologna zwaar getroffen. In sommige gebieden in die streek is meer dan 350 millimeter gevallen in 48 uur. Er zijn meer dan duizend mensen geëvacueerd vanwege het overvloedige water.
Afbeelding 1: De totale hoeveelheid neerslag tussen 12 en 16 september 2024 op basis van de verzamelde neerslagmetingen van de Europese weerdiensten voor midden Europa. Het gebied wat het zwaarst getroffen is, en waarvoor een diepere analyse is gemaakt, is aangegeven in rood.
Afbeelding 2: De hoeveelheid neerslag tussen 12 en 16 september 2024 als percentage van het langjarig (1991-2020) gemiddelde voor september.
Afbeelding 3: Historische hoeveelheden van de 5-daagse neerslagsom voor het Elbe stroomgebied (links) en het Donau stroomgebied (rechts) binnen de regio die het zwaarst getroffen is in midden Europa.
Hoe bijzonder is deze hoeveelheid neerslag nu? Voor het rood-omlijnde gebied in afbeelding 1 is voor elk jaar de maximum 5-daagse neerslagsom berekend vanaf 1950. Voor het jaar 2024 nemen we de 5 dagen tussen 12 en 16 september. Dat doen we afzonderlijk voor het deel van het rood-omlijnde gebied dat in het stroomgebied van de Elbe ligt, en het deel dat in het stroomgebied van de Donau ligt. Afbeelding 3 laat zien dat voor de Elbe de recente regenval een extreme situatie is geweest, maar geen absoluut record. Voor de Donau is dat – met afstand – wel het geval.
In het verleden hebben lagedruksystemen die vanuit het Middellandse zeegebied over de Balkan midden-Europa binnenkwamen herhaaldelijk geleid tot overstromingen. De overstromingen van 1997, 2002, 2005 en 2013 worden in verband gebracht met soortgelijke omstandigheden. Analyses door de Oostenrijkse weerdienst laten zien dat dit soort lagedruksystemen verantwoordelijk zijn voor 45 procent van de extreme neerslaggebeurtenissen in Oostenrijk en Tsjechië, hoewel ze slechts een klein deel uitmaken van alle lagedruksystemen die in dat gebied voorkomen (5 procent).
Deze lagedrukgebieden pikken grote hoeveelheden vocht op van de westelijke Middellandse zee; de grote hoeveelheid neerslag van Boris houdt waarschijnlijk verband met de temperatuur van de Middellandse zee, die veel hoger is dan gebruikelijk. In de centrale delen van de Middellandse zee was het oppervlaktewater meer dan 2° C warmer dan het langjarig gemiddelde over 1991-2020. Dat geldt ook voor de Zwarte Zee, vanuit welk gebied de lucht daarna werd aangevoerd.
