Voor veel professionals is het gebruik van geografische informatiesystemen (GIS) al gauw een ver-van-mijn-bed-show. Toch spelen zogenoemde GIS-specialisten een cruciale rol in veel alledaagse informatiesystemen. Zij kunnen ook veel betekenen binnen de duurzaamheidsopgave. GIS-specialisten Marco Boogaard en Jelmer Oosthoek vertellen over hun beroep, de weg daarheen en hun belangrijke rol binnen de energietransitie.
Het bouwen en beheren van GIS-databases is de core business van GIS-specialisten, maar zij gebruiken ook GIS-software om de inhoud van deze databases te analyseren en visualiseren. Denk bijvoorbeeld aan het ontwerpen van een stadskaart, waarop te zien is welke wijken aardgasvrij zijn en welke (nog) niet. Belangrijk hierbij is dat abstracte data worden omgezet naar ruimtelijke visualisaties, die de informatie toegankelijker en duidelijker maken voor bijvoorbeeld bestuurders. Zo kunnen zij beter verbanden leggen en beleid vormgeven op basis van betrouwbare bronnen. Dat maakt het werk van GIS-specialisten niet enkel een technisch verhaal, maar zorgt ervoor dat zij ook een belangrijke schakel vormen binnen de informatiestromen van een bedrijf, organisatie of overheid.
Er bestaan meerdere soorten opleidingen en cursussen om GIS-specialist te worden, maar niet alleen die zijn bepalend voor de loopbaan van de GIS-specialist. Ook de branche waarin men terechtkomt, na het opdoen van technische vaardigheden, is bepalend. Jelmer Oosthoek voelde na zijn studie in Duitsland, waarbij hij GIS gebruikte voor Marsonderzoek, de behoefte om meer te doen met duurzaamheid. Nadat hij vrijwilligerswerk had gedaan voor de Duurzame Week Utrecht 2016, begon hij met kleine GIS-opdrachten aannemen binnen zijn eigen netwerk. Nu kan hij zichzelf na vijf jaar doorwerken een volwaardig freelance GIS-specialist noemen.
Intussen heeft Jelmer een divers portfolio opgebouwd met zijn bedrijf GIS Planet, met opdrachtgevers zoals Platform 31, adviseursbureau EnergyGO en de provincie Utrecht. In de praktijk ziet hij hoe zijn werk ruwe data, bijvoorbeeld opgeslagen in Excel-tabellen, inzichtelijk maakt middels presentatie op een kaart. Dit heeft een positief effect op de communicatie tussen partijen, die moeten samenwerken voor de klimaatopgave. Jelmer stelt: “GIS biedt ons een virtueel model van de realiteit. Door het maken van toegankelijke visualisaties van data kunnen we het vernieuwen of vervangen van energiesystemen versnellen.”
Waar Jelmer dagelijks in de weer is met programmeren, is Marco Boogaard actief op het bestuurlijke niveau van organisaties. Na zijn studie Fysische Geografie aan de UU, met een afstudeerrichting in GIS, begon Marco aan een lange carrière in de GIS-wereld. Buiten zijn reguliere werk als GIS-specialist bij vele werkgevers was hij ook docent, adviseur en detacheerder. Marco vertelt: “Bij Staatsbosbeheer heb ik leuke projecten gehad. Bijvoorbeeld over het verhuren van grond voor zonneparken. Welke grond is beschikbaar? Welke grond is al verpacht? Is de grond wel bereikbaar genoeg? Met GIS kan je daarin duidelijkheid geven.”
Sinds 2019 werkt Marco bij gemeente Haarlemmermeer, waar hij voornamelijk bezig is met de energietransitie en ruimtelijke ordening. Hij legt uit: “Eerst ben ik zelf veel aan de slag geweest als GIS-specialist. Nu kijk ik hoe mensen zelf ruimtelijke informatie in de juiste vorm beschikbaar kunnen maken.” Zo helpt Marco de fysieke leefomgeving toetsbaar te maken voor beleid via GIS-analyses. Want hoe kan alle beschikbare data worden omgezet naar een visuele vorm, die kan dienen als monitor voor de doorlopende energietransitie?
Het valt Marco op dat veel beleidsmakers niet veel kunnen met data, maar wel met informatie. Op informatie kunnen ze namelijk beleid baseren, terwijl data voor hen vaak abstract blijven. De GIS-specialist kan bestuurders dus via duidelijke communicatie en visualisaties tot kennisspecialisten maken. Marco: “Mijn werk is dus niet simpel dat van een kaartjesmaker. Door GIS goed in te bedden binnen een organisatie wordt de technische GIS-specialist een ruimtelijke informatiespecialist met een adviserende rol.”
Oosthoek begon zijn carrière met genoeg kennis over programmeren, maar hij had nog weinig kennis van de klimaatopgave. Jelmer licht toe: “Je moet extra moeite doen om jezelf te verdiepen in de inhoud, zoals de circulaire economie, de energietransitie, klimaatadaptatie enzovoorts.” Naast technische vaardigheden en tot op zekere hoogte inhoudelijke kennis vindt Marco meerdere kwaliteiten belangrijk. De GIS-specialist moet nauwkeurig werken, helder communiceren én duidelijk adviseren. De vraag is namelijk niet alleen wat er moet gebeuren, maar ook wat de klant ermee wil. De GIS-specialist kan namelijk voor ethische dilemma’s worden gesteld, waarbij de juiste keuzes gemaakt moeten maken in de visualisatie om misleideinde interpretaties te voorkomen. Vooroordelen over een zekere populatie of buurt kunnen door algoritmes gedachteloos worden versterkt; een gevaar waar de GIS-specialist nuances in kan aanbrengen.
Ook de AVG speelt een belangrijke rol binnen het werk van de GIS-specialist, aangezien veel soorten data die de GIS-specialist in handen krijgt niet op straat mogen belanden. De gelofte of eed, die elke ambtenaar aflegt, zorgt er tevens voor dat zij niet data van burgers lukraak mogen delen. Jelmer vertelt over zijn freelance werk: “Soms krijg je te maken met privacygevoelige data. Algoritmes kunnen deze data omzetten naar bruikbare en geanonimiseerde data, zodat ze veilig gedeeld kunnen worden tussen verschillende partijen met andere rechten.” Marco ziet door de AVG een zeker spanningsveld ontstaan. Hij zegt: “De vraag is of data leidend zijn of dat zij enkel een signaleringsfunctie moeten hebben. De burger verwacht dat een slimme overheid ten volste gebruik maakt van de beschikbare data, maar wel zonder foutieve of discriminerende aannames te maken.”
Dat het werk van de GIS-specialist meer is dan enkel het maken van handige kaartjes over de energietransitie is ondertussen wel duidelijk. Marco ziet GIS als een mooie objectieve graadmeter, die de basis kan zijn om beleid concreet te maken. Het omzetten van geografische informatie naar correcte visualisatie kan zo van grote invloed zijn op besluitvorming over belangrijke ruimtelijke vraagstukken. Om tot die besluiten te komen raadt Marco met betrekking tot de beschikbare data GIS als oplossing aan: “Maak het smart. Maak het meetbaar.”
Opleiding:
Variërend op MBO-, HBO- en WO-niveau. Studies in de richting van geo-informatie, geografie of planologie.
Salaris:
Variërend van Schaal 7 tot en met 10 bij de gemeenten; circa €2200 tot €3000
Werkgevers:
Ingenieursbureaus, overheden, nutsbedrijven, energiebedrijven en veel andere commerciële partijen, zoals supermarkten of woonketens.
