Duurzaamheid is binnen veel organisaties een belangrijk thema. Een manier om de organisatie te verduurzamen, is het aanbieden van ‘groene arbeidsvoorwaarden’ aan werknemers. Groene arbeidsvoorwaarden stimuleren werknemers veelal om duurzamere keuzes te maken. Naast dat dit bijdraagt aan het beperken van de uitstoot van de organisatie, kan het aanbieden van groene arbeidsvoorwaarden een organisatie bovendien een aantrekkelijke werkgever maken voor (toekomstige) werknemers. In deze bijdrage zullen wij dan ook stilstaan bij de vormgeving van groene arbeidsvoorwaarden en het implementeren van deze arbeidsvoorwaarden in de organisatie. Tot slot zullen wij ook ingaan op de ontwikkeling van groene arbeidsvoorwaarden in cao’s.
Er is een grote variëteit aan groene arbeidsvoorwaarden denkbaar. In veel gevallen stimuleren de groene arbeidsvoorwaarden de werknemer om duurzamere keuzes te maken. Daarbij hoeven de arbeidsvoorwaarden niet beperkt te zijn tot duurzamere keuzes binnen de werkomgeving, maar kan het ook gaan om het stimuleren van duurzamere keuzes in de privésfeer. Wij noemen een aantal voorbeelden van groene arbeidsvoorwaarden:
Vakantiedagen: werknemers die ervoor kiezen met de fiets, trein of benenwagen op vakantie te gaan krijgen twee extra vakantiedagen.
Vakantiegeld: werknemers die een jaar duurzaam op vakantie gaan krijgen 8,2% vakantiegeld in plaats van 8% vakantiegeld.
Reiskostenvergoeding: reizen met het openbaar vervoer wordt volledig vergoed. Daarbij kan bovendien nog worden aangeboden dat werknemers ook privé gratis met het OV mogen reizen. Indien een werknemer op de fiets komt ontvangt de werknemer €0,23 per kilometer, in het geval met de auto wordt gereisd is dit €0,15 per kilometer.
Lunch: op het werk wordt een vegetarische lunch aangeboden.
Groenbudget: aan werknemers wordt een groenbudget ter beschikking gesteld dat bijvoorbeeld kan worden aangewend voor de verduurzaming van de eigen woning of de aanschaf van een elektrische fiets.
Pensioenfonds: de werkgever is aangesloten bij een duurzaam pensioenfonds.
Vrijwilligerswerk: werknemers krijgen één extra vrije dag indien zij deze dag besteden aan vrijwilligerswerk met een groen oogmerk, een demonstratie of klimaatstaking.
De vervolgvraag is hoe deze arbeidsvoorwaarden in de organisatie kunnen worden geïmplementeerd. Voor nieuwe werknemers kunnen deze voorwaarden – net als andere arbeidsvoorwaarden – bij het aangaan van de arbeidsovereenkomst worden overeengekomen. In het geval het gaat om het wijzigingen van reeds bestaande arbeidsvoorwaarden kan dit slechts indien de werknemer met een wijziging instemt of indien aan de voorwaarden voor eenzijdige wijziging wordt voldaan.
In veel gevallen zullen groene arbeidsvoorwaarden voor een werknemer iets extra’s bieden waardoor het doorvoeren van die groene arbeidsvoorwaarden in de praktijk niet snel problemen zal opleveren. Groene arbeidsvoorwaarden kunnen dan bijvoorbeeld worden opgenomen in een personeelshandboek of worden overeengekomen via een addendum. Indien arbeidsvoorwaarden in negatieve zin worden gewijzigd – zoals bijvoorbeeld het verlagen van de huidige kilometervergoeding van werknemers die met de auto naar het werk gaan – zal instemming van de werknemer minder voor de hand liggen. In die situaties zal moeten worden bezien of de route van eenzijdige wijziging haalbaar is, hetgeen zal afhangen van de concrete omstandigheden van het geval. Daarbij komt het veelal aan op een afweging van belangen. Het belang van de werkgever om te verduurzamen moet ten opzichte van de het belang van de werknemer zwaarwichtig zijn. Relevante omstandigheden in een afweging kunnen bijvoorbeeld zijn het type arbeidsvoorwaarde dat wordt gewijzigd, de mate waarin de werknemer erop achteruitgaat en of er compensatie of overbruggingsmaatregelen worden aangeboden. De mogelijkheid om eenzijdig te wijzigen zal per geval moeten worden bekeken.
Bovendien is het aan te raden om bij het implementeren van groene arbeidsvoorwaarden in de organisatie vooraf met werknemers in gesprek te gaan over de behoefte aan groene arbeidsvoorwaarden en werknemers daarbij ook mee te laten denken over de invulling daarvan. Werknemers zouden bepaalde groene arbeidsvoorwaarden immers ook als bemoeizucht van de werkgever kunnen ervaren. Bij de vormgeving van de groene arbeidsvoorwaarden is het daarnaast van belang om na te gaan of de ondernemingsraad daarin dient te worden betrokken (middels een instemmingsverzoek) dan wel of de ondernemingsraad daarin op vrijwillige basis een relevante rol kan vervullen.
Ook op collectief niveau is er toenemende aandacht voor groene arbeidsvoorwaarden. Zo merkt vakbond CNV op zijn website op dat het verschijnsel van groene voorwaarden toeneemt waarbij het met name gaat over het stimuleren van groen gedrag. Hoewel nog geen precies inzicht bestaat over het aantal cao’s waarin daadwerkelijk groene arbeidsvoorwaarden is vastgelegd, signaleerden wij al wel in een aantal cao’s de aanwezigheid van groene arbeidsvoorwaarden.
Zo wordt in de Cao Achmea en Cao Teijin Aramid aan de werknemers een ‘groenbudget’ of een ‘klimaatbudget’ ter beschikking gesteld. Deze budgetten variëren van EUR 1.500 tot EUR 2.500 en kunnen bijvoorbeeld worden besteed aan de verduurzaming van de eigen woning. Concrete voorbeelden van bestedingsdoelen zijn zonnepanelen, laadpalen en isolatieglas. Ook in de Cao Rijk komt een soortgelijke regeling terug waarin via het Individueel Keuzebudget duurzaam gedrag wordt gestimuleerd. Een ander voorbeeld van een cao die groene arbeidsvoorwaarden bevat is de Cao ANWB waarin de hoogte van de vergoeding per gereisde kilometer afhankelijk wordt gesteld van de bijdrage die de werknemer levert aan de triple-zero ambitie van ANWB. Zo ontvangen werknemers voor fietsen of lopen een vergoeding van 18 cent per kilometer, voor reizen met het openbaar vervoer een 100% kostenvergoeding en voor het reizen met de auto een vergoeding van 15 cent per kilometer.
Toch lijkt het aantal cao’s waarin groene arbeidsvoorwaarden voorkomen nog gering. Wat ons betreft zou dit vaker onderwerp van gesprek kunnen zijn aan de cao onderhandeltafel, en bij gebreke van een cao in de vergaderingen met de ondernemingsraad.
