De klimaatstreepjescode waar we elk jaar een streep voor de gemiddelde temperatuur in De Bilt van dat jaar aan toevoegen, begint bij 1901. Dat is het begin van onze officiële metingen. Maar hoe was de temperatuur daarvoor op aarde? Directe metingen gaan hooguit een paar honderd jaar terug. De temperaturen in een verder verleden zijn afgeleid uit onder meer de dikte van boomringen. Daaruit blijkt dat de temperatuur op aarde in de afgelopen honderd jaar sterk is gestegen. Met 2024 als voorlopig het warmste jaar sinds het begin van de jaartelling.
In de natuur is op veel manieren informatie opgeslagen over de temperatuur in het verleden. Denk aan boomringen, de samenstelling van afzettingen op de bodem van meren en oceanen, van stalagmieten en stalactieten in grotten, van de ijsmassa's op Groenland en Antarctica en gletsjers wereldwijd, van koralen in de tropische oceanen en de temperatuur in boorgaten diep in de grond. Een groot internationaal project PAGES2k heeft alle beschikbare informatie wereldwijd gecombineerd en de wereldgemiddelde temperatuur gereconstrueerd sinds het begin van de jaartelling.
Een manier om deze klimaatdata weer te geven, is de klimaatstreepjescode. Dit is bedacht door klimaatwetenschapper Ed Hawkins. Voor Nederland brengt het KNMI elk jaar een eigen klimaatstreepjescode uit.
In afbeelding 1 is de klimaatstreepjescode voor heel de wereld te zien sinds het begin van de jaartelling. Ieder jaar krijgt een kleur die afhangt van de temperatuur van dat jaar. De temperatuur is weergegeven als afwijking van de gemiddelde temperatuur in de periode 1850-1900. In die periode kwam de industriële revolutie echt op gang en van die periode zijn voldoende temperatuurmetingen bewaard gebleven om de wereldgemiddelde temperatuur te kunnen bepalen. Jaren kouder dan 1850-1900 krijgen een blauwe kleur, warmer rood. Vanaf 1900 is de temperatuur gebaseerd op metingen van de temperatuur die wereldwijd gedaan zijn in de loop van de tijd met thermometers. Wat opvalt is dat de klimaatstrepen veel roder worden in de laatste honderd jaar.
Afbeelding 1. Klimaatstrepen voor de wereldgemiddelde temperatuur vanaf het begin van de jaartelling. De temperatuur is weergegeven als afwijking van de gemiddelde temperatuur in de periode 1850-1900. ©KNMI.
Afbeelding 2. Wereldgemiddelde temperatuur vanaf het begin van de jaartelling met kleur en hoogte de temperatuur per jaar als afwijking van de gemiddelde temperatuur in de periode 1850-1900. ©KNMI.
Afbeelding 3. Wereldgemiddelde temperatuur vanaf het begin van de jaartelling met kleur en hoogte de temperatuur per jaar als afwijking van de gemiddelde temperatuur in de periode 1850-1900. Zwarte lijn geeft het CO2 gehalte van de atmosfeer weer. ©KNMI.
De snelle stijging van de temperatuur op aarde is nog beter zichtbaar in afbeelding 2. Hier geeft niet alleen de kleur maar ook de hoogte van ieder streepje per jaar de temperatuur weer. Het jaar 2024 is met +1,54 graden het warmste jaar van de reeks.
In de paar duizend jaar voor de industriële revolutie koelde de aarde juist langzaam af. Dat hangt samen met langzame veranderingen in de stand van de aardas waardoor het noordelijk halfrond in de zomer geleidelijk minder zonlicht ontvangt. Dat is hetzelfde proces dat het komen en gaan van ijstijden veroorzaakt. Daarnaast zorgde vulkanisme en een minder actieve zon tussen 1350 en 1850 voor iets lagere temperaturen. De gestage afkoeling is rond 1900 veranderd in een naar verhouding heel snelle opwarming.
Afbeelding 3 laat naast de temperatuur ook het CO2 gehalte van de atmosfeer zien, uitgedrukt in het aantal moleculen CO2 per miljoen luchtmoleculen (parts per million, ppm). Tot ongeveer 1800 was het CO2 gehalte vrij constant rond 280 ppm. Sindsdien is het CO2 gehalte sterk toegenomen tot 422 ppm in 2024, voornamelijk door het verbranden van fossiele brandstoffen. De snelle toename van het broeikasgas CO2 in de atmosfeer is de belangrijkste oorzaak van de snelle opwarming van de aarde die nu gaande is.
