Is polderrijst een haalbaar circulair alternatief voor koeien op veengrond? In mei startte een proef waarbij onderzoekers van Universiteit Leiden en Wageningen University & Research (WUR) 3.000 rijstplanten plantten in het Polderlab bij Leiden. De onderzoekers wilden rijst testen als een middenweg voor duurzaam veenbeheer in de toekomst. Verhoogt dit het waterpeil en levert het tegelijkertijd voedsel op? Helaas leverde het experiment nauwelijks rijst op.
In mei werden ongeveer 3000 rijstplanten geplant. De onderzoekers kozen voor een rijstsoort die onlangs met succes was geïntroduceerd in Noord-Zwitserland en die geschikt zou moeten zijn voor het Nederlandse klimaat. De planten groeiden goed en zagen er gezond uit. Een koudegolf tijdens de bloei veroorzaakte echter steriliteit van de rijstbloemen, waardoor slechts ongeveer 1% van de rijstkorrels zich ontwikkelde. Tom Schut, onderzoeker van de WUR, voegt hieraan toe: ‘Dit jaar was weer een voorbeeld van het snel veranderende klimaat in Europa, ondanks de korte iets koudere periode in augustus hier in Nederland. Het is duidelijk dat we emissies moeten beperken, maar ons ook moeten aanpassen aan klimaatverandering in de landbouw met nieuwe gewassen. Nederlandse "polderrijst" kan hierin een belangrijke rol spelen.’
Nu er volgend jaar een groter rijstveld beschikbaar is, zijn de onderzoekers van plan om nieuwe experimenten uit te voeren met meer koude-tolerante rijstvariëteiten. Onderzoeker Maarten Schrama, van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden is optimistisch: ‘Potentieel kan rijst in strokenteelt zowel duurzaam voedsel produceren als de veenoxidatie sterk remmen.’ Julian Helfenstein, onderzoeker bij de WUR: ‘Hoewel er dit eerste jaar nauwelijks rijstoogst is, was het pilotexperiment toch een succes. We hebben veel geleerd over wat we kunnen verbeteren en we hebben al veel ideeën om volgend jaar te testen. We zijn van plan om meerdere verschillende rijstvariëteiten te testen en de effecten op broeikasgasemissies, waterstromen en biodiversiteit te meten om te bepalen wanneer en hoe rijst deel kan uitmaken van een duurzamer alternatief voor de huidige op gras gebaseerde zuivelproductie op veengrond.’
Een ander deel van het toekomstige experiment betreft vissen. Aart van der Linden, onderzoeker bij de Dierlijke Productiesystemen groep, legt uit: ‘Rijst werd tijdens het experiment onder water gekweekt. We zien daarom mogelijkheden om rijst en vis tegelijkertijd te telen in de rijstvelden. Volgend jaar zijn we van plan om te experimenteren met verschillende vissoorten in de rijstvelden en meer inzicht te krijgen in de potentiële synergie tussen rijst en vis.’
Rijst kan een interessant gewas zijn voor Nederland omdat het goed groeit op onder water gelopen land. Dit betekent dat veenmineralisatie en bodemdaling een halt wordt toegeroepen. Verder kunnen problemen met zeewaterindringing en verzilting worden beperkt door hogere grondwaterstanden. Rijstvelden kunnen verder belangrijke buffergebieden vormen voor de opslag van zoet water. We consumeren ook veel rijst die geïmporteerd moet worden uit Zuid-Europa of Azië. Door rijst lokaal te verbouwen kunnen we meer uit lokale bronnen eten en zo de circulariteit van ons voedselsysteem verbeteren. Ook zouden de rijstvelden een waardevolle habitat kunnen vormen voor moerassoorten zoals amfibieën en libellen. Maar kan rijst echt groeien op veengronden in Nederland? Hoewel verschillende innovatieve boeren in Nederland de afgelopen jaren hebben geëxperimenteerd met rijst, is het nog niet duidelijk of het werkt.
Het experiment is uitgevoerd door Maarten Schrama, Krijn Trimbos, Sander Roeleveld, Julian Helfenstein, Tom Schut en Aart van der Linden op het Polderlab van de Universiteit Leiden, een stuk landbouwgrond dat eigendom is van burgercoöperatie 'Land van Ons'. In dit lab doet de Universiteit Leiden onderzoek naar de landbouw van de toekomst.
