Vorige week heeft de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) de gratis emissierechten gestort voor bijna alle in aanmerking komende installaties en luchtvaartmaatschappijen die onder het Europese Emissiehandelssysteem (EU ETS) vallen. In totaal zijn er voor dit jaar 32,3 miljoen gratis rechten toegewezen aan stationaire installaties. Een emissierecht wordt momenteel verhandeld voor zo’n 70 euro, waarmee de totale waarde van de toewijzing voor dit jaar ongeveer €2,3miljard bedraagt. Er zijn ruim 265 duizend (zo’n 0,8%) minder rechten toegewezen aan installaties dan vorig jaar. Dit staat in contrast met de uitstoot van de stationaire installaties, die vorig jaar juist zo’n 2,3% is gegroeid. Voor de luchtvaartmaatschappijen was dit bovendien het laatste jaar dat er gratis rechten werden toegewezen. Wel wordt dit het eerste jaar dat zij aanspraak kunnen maken op gratis rechten onder FEETS Support.
In totaal hebben 272 van de 326 installaties die onder het ETS vallen gratis rechten toegewezen gekregen. Met deze gratis rechten kan ruim de helft (54%) van de totale uitstoot van de stationaire installaties over het afgelopen jaar afgedekt worden. Vorig jaar was dit nog 55,3%. Dit komt omdat niet alleen de toewijzing voor 2025 is gedaald, maar ook de emissies over 2024 zijn gestegen. Het overige deel van de emissierechten die nodig zijn om de uitstoot te compenseren, zullen de bedrijven dus bij moeten kopen.
De hoogte van de toewijzing wordt bepaald aan de hand van de gemiddelde productieniveaus van een installatie gedurende de twee jaar daarvoor. Dit verklaart waarom de hogere uitstoot in 2024 niet meteen heeft geleid tot een hogere toewijzing voor dit jaar. Bovendien hoeft een stijging in de uitstoot niet één-op-één een stijging in productie te betekenen: dat hangt ook af van de CO2-efficiëntie van de bedrijven, waarover de NEa later dit jaar nog cijfers publiceert.
Met uitzondering van de energiesector, die dit jaar vrijwel evenveel gratis rechten ontvangt als vorig jaar, is voor alle sectoren een lichte daling in de toewijzing te zien. De langjarige, sterker dalende trend van de totale toewijzing die vanaf 2013 zichtbaar was lijkt echter wel te stagneren. Dit valt vooral op na vorig jaar, toen juist een relatief sterke afname van de toewijzing te zien was. Dit hing destijds samen met een algehele productievermindering in de industrie door de gestegen gasprijzen.
Bedrijven die onder het EU ETS vallen, moeten voor elke ton CO2 die zij uitstoten een emissierecht inleveren. Naast het veilen van emissierechten wordt ook een deel van de rechten in omloop gebracht door deze gratis toe te wijzen. De bedrijven ontvangen gratis rechten om te voorkomen dat zij door de hogere kosten van het EU ETS hun productie verplaatsen naar landen buiten de EU (‘carbon leakage’). Naast de negatieve economische gevolgen is dit ongewenst omdat in deze landen de productie mogelijk minder gereguleerd wordt en dus vervuilender is. Door gratis rechten te verstrekken kan het risico op een verplaatsing van productie worden verkleind. Per sector is het risico op carbon leakage anders. Installaties die producten produceren met een lager risico hierop, ontvangen minder gratis rechten.
De berekening van het aantal rechten dat een bedrijf ontvangt is gebaseerd op het gemiddelde productieniveau van de twee jaar ervoor. Als een installatie dus bijvoorbeeld in 2023 onderhoud pleegt, waardoor de productie tijdelijk daalt, werkt dat door in de toewijzing voor 2024 en 2025. Het gemiddelde productieniveau wordt vergeleken met een Europese benchmarkwaarde, een maatstaf die per product aangeeft hoeveel CO2 er vrijkomt bij de meest efficiente wijze van produceren. Efficiënte bedrijven zullen naar rato meer gratis emissierechten ontvangen ten opzichte van hun uitstoot. Hierdoor wordt een extra financiële prikkel gegeven om te verduurzamen.
Het aantal gratis toegewezen rechten zal de komende jaren verder worden afgebouwd. Het risico op carbon leakage wordt namelijk aangepakt met de komst van het Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). Met dit systeem zal ook over producten van buiten Europa een CO2-beprijzing gelden om een gelijk speelveld te creëren.
2025 is het laatste jaar dat luchtvaartmaatschappijen gratis ETS rechten ontvangen, die zijn bepaald aan de hand van de efficiency benchmark en geverifieerde ton/km data. De gratis toewijzing aan luchtvaartmaatschappijen is de afgelopen jaren afgebouwd. Zo werden de gestorte rechten in 2024 met 25% verminderd en in 2025 met 50%. Afgezien van de hieronder genoemde gratis rechten onder FEETS Support zal er vanaf 2026 volledig overgegaan worden op veiling voor deze sector.
De gratis toewijzing voor 2024 en 2025 werd verdeeld onder de luchtvaartmaatschappijen in verhouding tot hun geverifieerde emissies van 2023. In totaal zijn er ruim 548 duizend gratis rechten toegewezen aan 15 luchtvaartmaatschappijen. Dit zijn er fors minder dan vorig jaar, toen er bijna 864 duizend rechten gratis waren toegewezen. De versnelde afbouw en uitfasering maken deel uit het FitFor55 pakket en zijn bedoeld om luchtvaartmaatschappijen een financiële prikkel te geven om te verduurzamen.
In 2025 start ook een nieuwe vorm van ondersteuning voor luchtvaartmaatschappijen via het FEETS-programma. Bedrijven die in 2024 duurzame vliegtuigbrandstoffen hebben ingezet, kunnen gratis rechten ontvangen als financiële compensatie. De in aanmerking komende alternatieve brandstoffen zijn namelijk duurder dan de conventionele, meer vervuilende fossiele brandstoffen voor de luchtvaartsector. Voor de periode 2024–2030 zijn hiervoor 20 miljoen rechten gereserveerd. Voor de periode 2024–2030 zijn hiervoor 20 miljoen rechten gereserveerd. Drie luchtvaartmaatschappijen hebben dit jaar een aanvraag hiervoor ingediend. Het besluit van de Europese Commissie over de toewijzing en de storting van deze rechten volgen in september.
