Ecoloog Sjoerd van der Zon van gemeente Alkmaar legt met een slim meetnetwerk de migratiebewegingen van vleermuizen vast en een computermodel brengt dit vervolgens in kaart. Daarmee maakt hij een goed overzicht van waar vleermuizen zich wel en niet bevinden en waar je dus wel en niet kunt isoleren. Een kansrijke techniek voor gemeenten, die te kampen hebben met een tekort aan ecologen.
“Ik moest denken aan spraakassistenten als Siri en Alexa en vroeg me af: het monitoren van vogels en vleermuizen moet toch ook met een of andere techniek slimmer en goedkoper kunnen”, zegt ecoloog Sjoerd van der Zon. “Stel, dat we een meetnetwerk voor monitoring kunnen maken, met sensoren die we ophangen waarmee we die dieren kunnen opmerken. Waar zitten ze, hoeveel unieke dieren zijn het, waar vliegen ze? Dat zou een ideaal hulpmiddel zijn voor de opgaves die we hebben. Het is efficiënter, nauwkeuriger en goedkoper dan de gebruikelijke monitoring van vleermuizen.”
Vleermuisonderzoek bestaat meestal uit visuele tellingen door ecologen en registratie van vleermuisgeluiden met een batdetector. De kosten ervan variëren van € 4.000 tot € 6.000 per woning. Dergelijk onderzoek vindt een aantal keer per jaar plaats: in het voorjaar, de zomer en in het begin van het najaar. Vanaf 7 maart 2025 is daar de eDNA-methode bijgekomen. Daarmee kan elke gemeente gedurende het hele jaar op betrouwbare wijze onderzoeken of vleermuizen in spouwmuren zitten.
“Wat er nog niet is, maar wat we nu maken, is een slim meetnetwerk dat elke nacht, 7 dagen per week vleermuizen kan registreren. Dat levert meer waarnemingen op, is veel betrouwbaarder en daarmee een waardevolle toevoeging voor monitoring voor een SMP.”
“Wat we met de sensoren in het meetnet doen, is dat we het ultrasoon geluid van vleermuizen opnemen. Vervolgens gebruiken we een computermodel om de geluidsfragmenten automatisch te analyseren en een suggestie te doen over welke vleermuissoort het is.”
“Straks hopen we zowel de soorten én aantallen te herkennen, en ook te achterhalen of het bij een geluid om dezelfde vleermuis gaat die rondvliegt of dat er meerdere dieren passeren. Verder hoop ik dat we dan ook kolonies kunnen blijven volgen. Dat zou mooi zijn, want die zijn belangrijk om te beschermen.”
Gemeente Alkmaar spant zich in om de biodiversiteit in de gemeente te verbeteren. Het monitoren van vleermuizen draagt daar aan bij. De gemeente ziet dan ook brood in de methode. Ze vond een partner in gemeente Amsterdam en samen dragen ze de eerste ontwikkelkosten van de sensoren en het computermodel. Als het technische model op en top functioneert, betrekt het onderzoeksteam er bewoners bij om ze bewust te maken van nut en noodzaak van vleermuismonitoring.
De Alkmaarse ecoloog benadrukt dat hij en zijn team werken aan een toegankelijke methode die breed inzetbaar is. De onderzoeksgegevens die de methode oplevert, zijn 3 jaar te gebruiken voor de aanvraag van een omgevingsvergunning. Doel van de methode is dat iedereen, waaronder naast gemeenten ook provincies en waterschappen, langdurig metingen kan doen en betere beleidskeuzes kan maken op basis van de data van vogels en vleermuizen in een bepaald gebied.
“Kijk naar het meten van de grondwaterstand. Vroeger werd dat nog handmatig gedaan, nu kan dat ook automatisch. Voor biodiversiteit is dat in opkomst. De kosten van deze methode zijn nu nog onbekend, maar we willen dat het voor elke gemeente betaalbaar is.”
Met een goede nulmeting voor het SMP weet Sjoerd straks waar de kraamgroepen zitten en waar vleermuizen in grote groepen overwinteren. Door een goede verspreiding van sensoren kan hij deze groepen dan beter volgen.
“Want vleermuizen wisselen vaak van verblijfplaats. Is het koud, dan gaan ze bijvoorbeeld naar een zuidgevel waar het warmer is. En andersom. Is het warm dan naar een noord-oostgevel. Over het algemeen zitten groepen vleermuizen in een spouwmuur of onder het dak van een woning. Overwinteraars trekken naar flats en kerken; daar vinden ze een constante temperatuur.”
Geautomatiseerd vleermuisonderzoek leidt naar verwachting tot lagere kosten voor bewoners en gemeenten. Ook het beperkte aanbod aan ecologen dat dergelijk onderzoek doet, spint er garen bij. “Elke waarnemer heeft op basis van zijn of haar eigen kennis en ervaring een bepaalde vooringenomenheid of onderzoeksbias. Dat kan de uitkomsten van een onderzoek beïnvloeden. Ondanks dat er in Nederland heldere richtlijnen voor onderzoek zijn, merk ik dat er best wat variatie in kwaliteit is. Met het meetnet hopen we dat te verminderen.”
Een soortenmanagementplan (SMP) biedt een gebiedsgerichte omgevingsvergunning voor onder meer de na-isolatie van woningen. Hierdoor kan in 1 keer voor de gehele gemeente een ecologisch onderzoek worden gedaan. En er kunnen maatregelen worden genomen om de aanwezige diersoorten te beschermen. Een SMP is in de meeste gevallen 10 jaar geldig.
