Vorige week was het dan eindelijk zover: een klein groepje mensen mocht kweekvlees proeven. Een eerste grote stap, maar voorlopig is het voor consumenten nog niet op de markt te vinden. Hoe komt dat? Het is een typisch geval van tussen “wet en werkelijkheid”, schrijft Tom Reijner, die het dossier al lange tijd volgt: het is technisch allemaal mogelijk, maar je mag het als burger niet eten.
Beeld: Marco de Benedictis / Getty Images
Het gebeurde in Leiden, gefaciliteerd door het jonge bedrijf Meatable. Ondernemers Krijn de Nood en Daan Luining serveerden woensdag het eerste kweekvleesworstje aan een panel bestaande uit chef-kok Ron Blaauw, prins Constantijn van Oranje en Ira van Eelen.
Vooral voor die laatste een heel bijzonder moment: haar vader Willem – een wetenschapper - was dé kweekvleesvoortrekker in Nederland. Na zijn overlijden nam zij het stokje van hem over.
Kweekvlees is kortgezegd vlees dat in een laboratorium wordt gekweekt uit stamcellen van dieren. Het wordt ook wel in-vitrovlees genoemd of cultured meat.
Daarmee is het gewoon “vlees” – hoewel voorgaande mogelijk wat klinisch klinkt en niet meteen heel appetijtelijk. Maar verschillende mensen die vorige week in de gelegenheid waren het te proeven, vonden het smaken als een “gewoon” stukje vlees. Het mooie is, zeggen de voorstanders, is dat je er geen dieren voor hoeft te doden. Terwijl je toch kan blijven genieten van de smaak van vlees. Diervriendelijk dus.
Dan zou je zeggen: laat het op grote schaal toe op de markt. Maar dat is de overheid nog echt een brug te ver. Tot nu toe is het vooral een ontwikkeling die in de sterren geschreven staat. Kweekvlees is op dit moment nog een niet-toegelaten novel food – een voedingsmiddel dat nog niet eerder is toegelaten op de Europese markt.
De European Food Safety Authority (EFSA) – feitelijk de Europese voedsel- en warenautoriteit - moet toetsen of kweekvlees als novel food aan de veiligheid- en gezondheidsstandaarden voldoet. Bij een aanvraag daartoe kan het nog jaren duren alvorens zo’n onderzoek is afgerond.
Dat deze exclusieve proeverij vorige week toch kon plaatsvinden ondanks alle wettelijke obstakels, is te danken aan een zogenoemde Code of Practice (CoP): deelnemers, of liever gezegd proevers, moesten een document ondertekenen.
In de woorden van Landbouwminister Piet Adema in een brief aan de Tweede Kamer als volgt geformuleerd: “De CoP biedt een technisch geharmoniseerd kader, zodat producenten, vanuit hun eigen verantwoordelijkheid, de proeverijen kunnen uitvoeren. Deze CoP helpt bij de beoordeling van de veiligheid van de proeverijen, die door een onafhankelijk expertcomité wordt uitgevoerd.”
Deze constructie kwam overigens tot stand na een motie van D66 en VVD in 2022. Zo’n CoP kan, in principe, de eerste stap zijn op weg naar de toelatingsprocedure voor novel foods.
Wat niet helpt bij de toelating en acceptatie van kweekvlees, is het opflakkerende verzet in andere EU-lidstaten. Kweekvlees gezien als een bedreiging voor de vleesproducerende bedrijven en niet zelden als een ongewenste progressieve ontwikkeling.
Zo moet de Italiaanse regering onder leiding van de radicaalrechtse Giorgia Meloni niets van kweekvlees weten. Met het motief de “Italiaanse beschaving” te willen redden, verbood ze de verkoop ervan. Saillant daarbij is dat het kantoor van de Europese voedsel- en warenautoriteit is gevestigd in de Italiaanse stad Parma.
Die regio geldt als een gastronomisch centrum, met tal van kaasmakers, zuivelbedrijven en producenten van de bekende Parmaham. Voor goedkeuring door de ESFA moeten alle EU-lidstaten akkoord zijn en dat wordt hierdoor dus erg lastig.
Met de reactionaire wind die er momenteel in Europa waait, is het maar zeer de vraag of we snel verandering zien in. Wel hoopgevend voor de voorstanders is dat er nog altijd veel investeringsgeld vloeit naar start-ups en scale-ups die zich met de productie van kweekvlees bezighouden.
Onlangs kreeg Mosa Meat uit Maastricht, dat kweekvlees graag op de markt wil brengen, nog een kapitaalinjectie van 40 miljoen euro. Maar voorlopig is kweekvlees in de supermarkt nog een belofte uit het schemergebied tussen wet en werkelijkheid.
