De gemiddelde temperatuur op aarde is sinds 1900 met 1,2 graden gestegen. Maar de hoogste maximumtemperatuur per jaar in De Bilt is met 4 graden gestegen. Voor elke graad wereldwijde opwarming neemt de warmste dag in het jaar in De Bilt met maar liefst 3,3 graden toe. Dit blijkt uit het laatste artikel van klimaatwetenschapper Geert Jan van Oldenborgh. Onze dierbare collega overleed in oktober 2021, maar bleef tot op het laatst werken aan methodes om uit te rekenen hoe de wereldwijde opwarming weersextremen beïnvloedt.
Hitte-extremen nemen snel toe in een wereld die opwarmt. De gemiddelde temperatuur op aarde is sinds 1900 met 1,2 graden gestegen. Tegelijkertijd is de hoogste maximumtemperatuur per jaar in De Bilt met maar liefst vier graden gestegen (figuur 1). Op 27 juli 2021 werd het 37,5 graden in De Bilt. De kans dat het dit jaar weer een keer 37,5 graden wordt is klein, 1 op 30. Maar rond 1900 kwamen zulke hoge temperaturen helemaal niet voor.
Dit volgt uit de analyse van Van Oldenborgh en collega's. Ze passen een wiskundige theorie toe die verwacht hoe extreme uitschieters zich gedragen. Het blijkt dat de extreme temperaturen uit het verleden zich netjes gedragen volgens de theorie als ze rekening houden met de stijging van de wereldgemiddelde temperatuur (onderste plaatje in figuur 1).
Niet alleen in Nederland, maar in bijna heel Europa nemen extreme temperaturen snel toe. Dat geldt ook voor delen van Azië, Australië en Noord-Amerika (figuur 2). In andere delen stijgen extreme temperaturen minder snel of nemen zelfs af zoals in het oosten van Noord-Amerika en delen van India. Meer irrigatie en luchtvervuiling werken afkoelend en zijn hiervan mogelijk de oorzaak. Ook veranderingen in bebouwing, vegetatie, de hoeveelheid water in de grond, bewolking en overheersende windrichtingen beïnvloeden extreme temperaturen.
Figuur 1. (boven) De hoogste maximumtemperatuur gemeten in de Bilt voor ieder jaar vanaf 1901 tot nu. (onder) De kans op deze extreme temperaturen (symbolen) volgt uit een algemene wiskundige formule voor extreme waarden (getrokken lijnen) die afhangt van de wereldgemiddelde temperatuur die nu 1,2 graden hoger is dan in 1901.
Figuur 2. Verandering in de hoogste maximumtemperatuur gemeten in een jaar op een groot aantal meetstations verspreid over de wereld in de periode 1970-2019, uitgedrukt in het aantal graden per graad wereldgemiddelde opwarming.
De stijging in hitte-extremen wereldwijd komt door de door de mens veroorzaakte opwarming. Dat blijkt uit berekeningen met klimaatmodellen. Wel onderschatten de modellen nog de waargenomen trends in hitte-extremen in de gebieden waar we een sterke toename zien zoals in Europa. Om de klimaatmodellen te verbeteren werken klimaatonderzoekers aan een betere beschrijving van de verdamping van vocht via vegetatie, de opname van water in de bodem, de menging van vochtige lucht dichtbij het oppervlak met lucht uit hogere luchtlagen, de vorming van wolken en neerslag en de invloed van zwevende deeltjes in de lucht (aerosolen) op wolken en zonlicht.
Het is belangrijk dat klimaatmodellen de waargenomen trends goed weergeven, omdat we in de klimaatscenario's voor de toekomst ook uitgaan van berekeningen met deze modellen. Mogelijk onderschatten de huidige modellen dus de toename in hitte-extremen in Nederland als gevolg van de toekomstige uitstoot van broeikasgassen. Met deze modelonzekerheid houden we rekening bij het opstellen van de nieuwe klimaatscenario's voor Nederland die in 2023 uitgebracht gaan worden.
KNMI klimaatbericht door Sjoukje Philip, Sarah Kew en Frank Selten
Uitstoot broeikasgassen 11 procent lager in eerste kwartaal 2022
