In haar vandaag gepubliceerde verslag slaat de Europese Rekenkamer (ERK) alarm: schepen en vaartuigen blijven de maritieme wateren van de EU vervuilen. Hoewel de EU-wetgeving verbetert en soms nog strenger is dan de internationale regels, is de uitvoering ervan door de 22 kustlidstaten van de EU verre van bevredigend. De auditors waarschuwen voor het tekortschieten van de acties om verschillende soorten verontreiniging vanaf schepen te voorkomen, aan te pakken, op te sporen en te bestraffen.
De EU-wetgeving omvat relevante internationale regels — met soms nog strengere eisen — op gebieden als olieverontreiniging, scheepswrakken en zwaveluitstoot. De auditors van de EU waarschuwen echter ook voor lacunes die de EU nog moet dichten, met name wat betreft verontreinigingsrisico’s. Zo kunnen rederijen nog steeds hun recyclingverplichtingen omzeilen door hun EU-vlag te ruilen voor een niet-EU-vlag voordat ze hun schepen ontmantelen. De cijfers spreken voor zich: terwijl in 2022 één op de zeven schepen ter wereld onder de EU-vlag voer, lag dit cijfer voor de afgeschreven vloot 50 % lager. Ook de EU-regels voor op zee verloren gegane containers zijn verre van waterdicht. Ten eerste is er geen garantie dat alle verliezen worden gemeld, en ten tweede worden maar heel weinig containers teruggevonden.
“Zeeverontreiniging door schepen blijft een groot probleem. Ondanks een aantal verbeteringen in de afgelopen jaren lukt het de EU niet echt om ons uit woelige wateren te halen”, zegt Nikolaos Milionis, het ERK-lid dat verantwoordelijk is voor de controle. “Nu naar schatting meer dan driekwart van de Europese zeeën vervuild is, is er nog steeds geen zicht op de realisatie van de ambitie om de verontreiniging tot nul terug te brengen en zo de menselijke gezondheid, de biodiversiteit en de visbestanden te beschermen.”
De auditors merken ook op dat EU-landen te weinig gebruik maken van de beschikbare EU-instrumenten (bijv. een netwerk van stand-by-olieopruimingsschepen en opsporing met drones) om verontreiniging vanaf schepen aan te pakken. Een treffend voorbeeld hiervan is de Europese dienst voor satelliettoezicht op olielekkages (CleanSeaNet), die verantwoordelijk is voor het toezicht op en de vroegtijdige opsporing van mogelijke gevallen van verontreiniging. In 2022 en 2023 identificeerde de dienst in totaal 7 731 mogelijke lozingen in EU-zeeën, voornamelijk in Spanje (1 462), Griekenland (1 367) en Italië (1 188). De auditors van de EU stelden echter vast dat de lidstaten op minder dan de helft van deze waarschuwingen reageerden en dat zij de verontreiniging in slechts 7 % van de gevallen bevestigden. Dit was onder meer te wijten aan het tijdsverloop tussen de opname van het satellietbeeld en de daadwerkelijke controle van de verontreiniging.
Ook constateerden de auditors dat de autoriteiten van de lidstaten niet genoeg schepen preventief inspecteren en dat de straffen voor vervuilers laag blijven. De schepen die illegaal verontreinigende stoffen in zee lozen, krijgen zelden doeltreffende of afschrikkende sancties opgelegd en er wordt bijna nooit overgegaan tot strafrechtelijke vervolging. Ook rapporteren maar weinig lidstaten inbreuken met betrekking tot het terughalen van achtergelaten, verloren of weggegooid vistuig.
In het algemeen concluderen de auditors dat noch de Europese Commissie, noch de lidstaten volledig toezicht houden op het EU-geld dat wordt gebruikt om zeeverontreiniging tegen te gaan. Ze hebben geen overzicht van de daadwerkelijk bereikte resultaten of hoe deze op grotere schaal zouden kunnen worden verwezenlijkt. Tegelijkertijd blijkt uit de controle dat de EU moeite heeft om verontreiniging vanaf schepen te monitoren. De werkelijke hoeveelheid gelekte olie, verontreinigende stoffen en zwerfvuil van schepen blijft grotendeels onbekend, net als de identiteit van de vervuilers.
Schepen zoals vrachtschepen, cruiseschepen, passagiersveerboten, vissersvaartuigen en pleziervaartuigen zijn opmerkelijke bronnen van zeeverontreiniging. Ze zijn verantwoordelijk voor olielozingen, lozingen van chemicaliën, onjuiste afvalverwijdering, gasemissies, weggegooid vistuig en verlies van containers. De EU en haar lidstaten, waarvan er 22 aan zee liggen, proberen verontreiniging vanaf schepen op verschillende manieren aan te pakken, met een zeer ambitieuze doelstelling van nulverontreiniging voor 2030.
In het verslag worden de EU-maatregelen ter bestrijding van verontreiniging vanaf schepen in de periode van januari 2014 tot en met september 2024 beoordeeld. Als onderdeel van de controle werden Frankrijk en Duitsland bezocht. Deze landen kennen namelijk twee mariene subregio’s (de Noordzee in ruime zin en de Oostzee) die samen de op één na drukste scheepvaartroute ter wereld vormen.
