In Wind & Zon 2022-3 is al ingegaan op energieopslag en dat de huidige wet- en regelgeving achterloopt waar het gaat om energieopslag door middel van batterijen. In de tussentijd hebben op zowel Europees als nationaal niveau wél enkele noemenswaardige ontwikkelingen plaatsgevonden om de inzet van energieopslag te stimuleren. In dit artikel gaan wij waar mogelijk specifiek in op elektriciteitsopslag1 en – na een korte inleiding over elektriciteitsopslag –op drie recente ontwikkelingen, namelijk de versnelling van de uitrol van opslagfaciliteiten, de aanpassing van transporttarieven voor elektriciteitsopslag en het versnellen van vergunningverleningsprocedures om elektriciteitsopslagfaciliteiten te realiseren.
Elektriciteitsopslag houdt in dat elektriciteit die bijvoorbeeld met zon of wind wordt opgewekt, wordt opgeslagen in een elektriciteitsopslagsysteem, en kan worden aangewend op momenten waarop minder zon of wind beschikbaar zijn. Voorbeelden van elektriciteitsopslagsystemen zijn: (i) batterijen, (ii) centrales waarin elektriciteit die is omgezet in waterstof wordt opgeslagen en (iii) ondergrondse opslag van elektriciteit die is omgezet in warmte. Elektriciteit die als warmte of waterstof is opgeslagen, moet eerst 'terug' worden omgezet naar elektriciteit, voordat deze kan worden aangewend (anders dan bij warmte- en waterstofopslag). Elektriciteitsopslag kan (net als andere vormen van energieopslag) ertoe leiden dat fossiele brandstoffen niet langer nodig zijn, omdat hernieuwbare bronnen via elektriciteitsopslag kunnen bijdragen aan de continue elektriciteitsvoorziening. Dit betekent dat elektriciteitsopslag een cruciale rol kan spelen bij het CO2-emissievrij maken van het energiesysteem.
Op 14 maart 2023 bracht de Europese Commissie (Commissie) aanbevelingen uit inzake energieopslag (de Aanbevelingen) om de uitrol van energieopslagsystemen te bevorderen. Hoewel de Aanbevelingen zelf niet bindend zijn, zijn enkele van de Aanbevelingen reeds opgenomen in het voorstel tot wijziging van de opzet van de elektriciteitsmarkt van de Europese Unie ter verbetering daarvan (het Voorstel), dat tegelijk met de Aanbevelingen werd gepubliceerd.2 Op nationaal niveau heeft de minister van Klimaat en Energie (de minister) op 26 april 2023 een kamerbrief naar de Tweede Kamer verstuurd, waarin wordt aangegeven dat het kabinet kansen ziet om de verduurzaming van onze elektriciteitsvoorziening te versnellen, waarin het vergroten van het aanbod van wind- en zonne-energie een belangrijke rol speelt, evenals aanvullende energieopslag voor de momenten waarop er minder of geen wind en zon is (de Kamerbrief). Hieronder lichten wij waar relevant toe hoe de Aanbevelingen worden geïmplementeerd, en welke stappen concreet worden gezet of moeten worden gezet.
De Commissie adviseert lidstaten in de Aanbevelingen (logischerwijs) onder meer om de uitrol van opslagfaciliteiten te versnellen. Hiertoe maakt het Voorstel het onder andere expliciet mogelijk voor lidstaten om een steunregeling toe te passen voor opslag. Ook introduceert het Voorstel het 'recht op het delen van energie' voor opslag, wat inhoudt dat afnemers die een opslaginstallatie bezitten, leasen of huren, het recht moeten hebben om overtollige productie te delen en andere afnemers in staat te stellen door hen opgewekte hernieuwbare energie op te slaan en te delen in hun (gezamenlijke) opslagfaciliteit, hetzij rechtstreeks, hetzij via een derde facilitator. Op nationaal niveau heeft de minister in de Kamerbrief aangegeven in te zetten op elektriciteitsopslag door te investeren in batterij-innovaties en batterijen bij grootschalige zonneparken te verplichten, wat de uitrol van opslagfaciliteiten naar alle waarschijnlijkheid eveneens zal versnellen.
In de Aanbevelingen heeft de Commissie tevens aanbevolen om rekening te houden met de dubbele rol (producent-verbruiker) van energieopslag bij het toepasselijke regelgevingskader, zoals de vaststelling van nettarieven en tariefregelingen. Op nationaal niveau is in dit kader in het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN) van 21 december 2022 reeds afgesproken dat Netbeheer Nederland in overleg met de Autoriteit Consument & Markt (ACM) en netgebruikers met een voorstel komt om energieopslag anders te behandelen binnen de huidige kaders, waarbij dient te worden onderzocht of energieopslagsystemen tariefmatig anders behandeld dienen te worden en welke tariefstelling een efficiënter gebruik van het net bevordert. In het LAN wordt tevens aangegeven dat regelgeving voor energieopslagsystemen, met eigen tarief en voorwaarden, in de pijplijn zit.
Hoewel er op dit moment nog geen codewijzigingsvoorstel is gepubliceerd, heeft de ACM op 30 maart 2023 de notitie 'Transporttarieven en elektriciteitsopslag' (de Notitie) gepubliceerd, waarin een analyse is gemaakt van hoe een vrijstelling of aparte tariefcategorie voor batterijen zich verhoudt tot de uitgangspunten voor de tariefstructuur.
In de Notitie wordt aangegeven dat indien batterijen consequent vraag en aanbod in balans brengen en helpen het net te ontlasten, investeringen in het net kunnen worden voorkomen en kosten worden bespaard, waarvoor vanuit het kostenveroorzakingsprincipe een lager tarief in rekening zou moeten worden gebracht. Het kostenveroorzakingsprincipe is een belangrijk uitgangspunt voor de tariefstructuur en houdt in dat de partij die het netwerk belast de kosten van die netbelasting betaalt. Met het belasten van het transportnet wordt bedoeld de mate waarin een aangeslotene een beroep doet op de beschikbare transportcapaciteit van het net. In de Notitie concludeert de ACM dat een lager transporttarief voor batterijen op de momenten waarop zij het net ontlast een geschikt instrument lijkt te zijn om flexibiliteit in het energiesysteem te stimuleren, waarbij onderscheid moet worden gemaakt tussen situaties waarin het net wordt ontlast of belast. Batterijen kunnen het net namelijk ontlasten als zij in hetzelfde gebied als de opweklocatie wordt geplaatst, maar als batterijen zich ver van de opweklocatie bevinden, is er voor het verbruik van de batterij alsnog transportcapaciteit nodig en wordt het net belast, zodat een verbruikerstarief in die gevallen wel gerechtvaardigd is. Om onderscheid te maken tussen situaties waarin de batterij het net ontlast of juist belast, is – aldus de ACM – een wijziging van de tariefstructuur vereist met voorwaarden die waarborgen dat een lager transporttarief alleen van toepassing is in de situatie waarin een batterij het net ontlast.
In het kader van de aanbeveling van de Commissie om rekening te houden met de dubbele rol (producent-verbruiker) van energieopslag bij het vaststellen van het toepasselijke regelgevingskader en de toepasselijke procedures om bestaande belemmeringen weg te nemen, adviseerde de Commissie lidstaten ook om vergunningsprocedures te vergemakkelijken. Een eerste stap hiertoe werd op Europees niveau reeds gezet op 30 december 2022, toen de verordening om de inzet van hernieuwbare energie te versnellen (de Noodverordening) in werking trad, die gedurende een periode van 18 maanden vanaf haar inwerkingtreding van toepassing zal zijn, welke periode op voorstel van de Commissie kan worden verlengd. De Noodverordening voorziet met name in de versnelling van de bouw, de repowering en de exploitatie van (onder andere) energieopslagprojecten, en bepaalt dat:
lidstaten ervoor dienen te zorgen dat vergunningsprocedures voor de installatie van apparatuur voor zonne-energie en op dezelfde locatie gelegen energieopslagfaciliteiten in bestaande of toekomstige kunstmatige constructies maximaal drie maanden duren, mits het primaire doel van dergelijke constructies niet de productie van zonne-energie is;
de planning, bouw en exploitatie van installaties voor onder meer 'opslagactiva' geacht worden van hoger openbaar belang te zijn en de volksgezondheid en de openbare veiligheid te dienen. Dit betekent onder andere dat als de realisatie van onder andere opslagfaciliteiten negatieve gevolgen heeft voor nabijgelegen Natura 2000-gebieden, opslagfaciliteiten in sommige gevallen desondanks toch gerealiseerd kunnen worden;
lidstaten energieopslagprojecten die nodig zijn om hernieuwbare energie in het elektriciteitssysteem te integreren, kunnen vrijstellen van de milieueffectbeoordeling. De minister heeft echter via de beantwoording van Kamervragen aangegeven deze mogelijkheid vooralsnog niet te benutten, vanwege de doorlooptijd van de benodigde wetswijzigingen en de tijdelijke werking van de Noodverordening.
Zoals uit het voorgaande volgt, is er sinds vorig jaar het nodige gebeurd en lijkt het erop dat energieopslag eindelijk zijn vlucht zal gaan nemen. Zo zullen steeds meer partijen, zoals netbeheerders, exploitanten van wind- en zonneparken, en ook zeker private bedrijven zoals de industrie, opslagfaciliteiten gaan bouwen en exploiteren, waarvan andere partijen ook gebruik moeten kunnen maken. Naar verwachting zal een apart transporttarief worden geïntroduceerd voor opslagfaciliteiten, mits de opslagfaciliteit het net ontlast, hetgeen hopelijk eveneens een prikkel zal zijn om gebruik te maken van opslagfaciliteiten. Het is derhalve raadzaam wet-, beleids- of codewijzigingsvoorstellen voor steunregelingen, tariefwijzigingen én de versnelling van vergunningsprocedures voor opslag in de gaten te houden, zodat eenieder aan de slag kan gaan met energieopslag én verduurzamen.
