Eind 2024 is de nieuwe Energiewet door de Eerste Kamer aangenomen. In deze wet worden de Elektriciteitswet 1998 en Gaswet samengevoegd en vervangen. De nieuwe wet zal per 1 januari 2026 in werking treden. Wat brengt dit allemaal met zich mee? Ik neem je in vogelvlucht mee in belangrijke wijzigingen.
Al langere tijd was er de wens om de energieregelgeving te moderniseren. De verouderde Elektriciteitswet stamt uit een periode dat elektriciteit hoofdzakelijk werd opgewekt in grote centrales op basis van fossiele brandstoffen. De energietransitie heeft de vraag naar elektriciteit enorm vergroot en de opwek gebeurt nu steeds meer op basis van decentrale, duurzame en hernieuwbare energiebronnen. Daar komt bij dat door netcongestie de regelgeving niet voldoende aansluit bij de realiteit en dat er Europese regelgeving is aangenomen die moest worden geïmplementeerd. Kortom: het was tijd voor een vernieuwing van de regels. De uitkomst is de nieuwe Energiewet.
Het hoofddoel van de wetgever is om met de Energiewet een stevig wettelijk fundament te leggen voor de energietransitie en voor een veilig, betrouwbare en betaalbare energievoorziening.
De wetgever heeft drie thema’s in de wet verwerkt: (1) het versterken van de positie van consumenten, (2) toekomstgericht systeembeheer en (3) data-uitwisseling.
De wet bevat nieuwe normen die beogen de positie van de consument te versterken. Dit omvat onder andere regels over transparante voorwaarden en prijzen, recht op tijdige eindafrekening en de mogelijkheid tot het sluiten van een contract op basis van een dynamische elektriciteitsprijs. Ook zijn er bepalingen opgenomen ter bescherming tegen malafide leveranciers. Hieronder vallen bijvoorbeeld de verplichting voor leveranciers om periodiek een Verklaring Omtrent Gedrag te overleggen en verbeterde toezichtmogelijkheden voor de Autoriteit Consument en Markt (ACM).
In de Energiewet wordt voortaan gesproken over ‘systeembeheer’ in plaats van netbeheer. Op het gebied van elektriciteit is zo beoogd om een helder onderscheid te maken tussen het landelijke net (het net boven de 110 Kv), voortaan een transmissiesysteem voor elektriciteit, en het regionale net (het net onder de 110 Kv), voortaan een distributiesysteem voor elektriciteit.
Systeembeheerder zijn niet langer verplicht om aansluitingen direct te realiseren als er geen transportcapaciteit beschikbaar is. Vanwege netcongestie is dit in de praktijk een niet na te komen verplichting van (nu nog) netbeheerders. Bovendien is door het Europese Hof van Justitie (ECLI:EU:C:2020:984, Commissie/België) bepaald dat de invulling van de aansluittermijnen onder de exclusieve bevoegdheid van de nationale regulerende instantie valt, de ACM. De wet moest daar nog op worden aangepast.
Daarnaast moeten systeembeheerders meer transparantie geven over de huidige en verwachte transportcapaciteit en de termijnen waarbinnen systeembeheerders een aansluiting kunnen realiseren en transport kunnen leveren. Hiermee wordt beoogd meer zekerheid aan afnemers te geven.
Op het gebied van data en digitalisering introduceert de Energiewet een geheel nieuw kader. Centraal daarin staat de oprichting van een gegevensuitwisselingsentiteit door de systeembeheerders. Deze entiteit is verantwoordelijk voor het beheer en de uitwisseling van energiegegevens tussen verschillende partijen. Consumenten krijgen ook de mogelijkheid tot inzage in de eigen gegevens en, indien gewenst, de mogelijkheid om deze met derden te delen. Door deze aanpak worden energiegegevens breder beschikbaar en kunnen deze beter dienen als fundament voor de energietransitie.
Verder maakt de uitbreiding van slimme meetinfrastructuur een meer nauwkeurige monitoring van energieverbruik en -opwekking mogelijk. Dit zorgt ervoor dat op fluctuaties van hernieuwbare energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie, beter kan worden ingespeeld. Hiermee kunnen vraag en aanbod beter op elkaar worden afgestemd in het elektriciteitsnet en is er meer ruimte voor hernieuwbare energie.
Een andere grote wijziging die de wet met zich meebrengt is de wettelijke inbedding van nieuwe marktinitiatieven, zoals de energiegemeenschap. Hiermee worden burgers en bedrijven gestimuleerd om gezamenlijk energie op te wekken zonder tussenkomst van traditionele energieleveranciers. Het doel van de energiegemeenschap is om het elektriciteitsnet te ontlasten, maar dit draagt ook bij aan lagere kosten en meer autonomie voor de afnemers én een grotere inzet van hernieuwbare energie.
Daarnaast bevat de wet nieuwe regels voor tariefregulering. De voorschriften hiervoor uit de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet zijn samengebracht in één kader. Veel bepalingen zijn daarbij juist geschrapt omdat belangrijke delen van de tariefregulering binnen de exclusieve bevoegdheid van de ACM vallen. De ACM zal daarvoor een methodebesluit nemen. De wet bevat wel de bepalingen voor de procedure voor het vaststellen van een effectief systeem van tariefregulering.
De laatste wijziging die hier besproken wordt is de rol van de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur (RDI). De RDI krijgt in de wet een grotere rol met betrekking tot de handhaving en het toezicht op de meetinrichtingen, cyberrisico´s, gegevensbeveiliging en identificatiemethoden.
In het inwerkingtredingsbesluit is bepaald dat de Energiewet op 1 januari 2026 in werking zal treden. Een aantal wetten zal eerder al worden gewijzigd. Zo is de Elektriciteitswet 1998 per 22 februari 2025 zo gewijzigd dat netbeheerders alleen nog verplicht zijn een aansluiting te realiseren binnen een redelijke termijn. Wat als een redelijke aansluittermijn wordt beschouwd, valt onder de verantwoordelijkheid van de ACM en niet meer onder het wettelijke stelsel. Verder is de volumecorrectie, die eerder al was losgelaten, geschrapt.
Tevens treedt per 1 juli 2025 een bepaling in de Omgevingswet in werking die bedrijven en andere rechtspersonen verplicht om gegevens over het energieverbruik van consumenten te verstrekken, indien deze nodig zijn voor de uitvoering en handhaving van verduurzamingsdoelen.
De Energiewet brengt een welkome vernieuwing van de energieregelgeving. Het is ieders hoop dat de Energiewet enige verlichting op de elektriciteitsnetten zal brengen. De Energiewet geeft in ieder geval leveranciers, systeembeheerders en afnemers meer handvatten om meer flexibel en op maat gebruik te maken van de openbare netten.
