Overvloedige zon en weinig regen. Voor veel mensen genieten, maar het gebrek aan water heeft grote gevolgen voor landbouw en natuur. In de laatste twintig jaar zien we een stijging in het neerslagtekort aan het begin van de zomer. Het is nog niet duidelijk of dit komt door klimaatverandering. Door de uitzonderlijk droge start komt het maximale neerslagtekort dit jaar naar verwachting uit boven normaal. Vanaf deze week is het maximale neerslagtekort in het KNMI klimaatdashboard te volgen.
De grond droogt uit als er door verdamping meer water verdwijnt dan er aan regen bijkomt. Vanaf 1 april tot en met 30 september (het groeiseizoen) berekent het KNMI het doorlopend potentieel neerslagtekort. Dagelijks is de ontwikkeling van het neerslagtekort in een grafiek te volgen. Daarin zien we dat de eerste twee maanden van het huidige groeiseizoen uitzonderlijk droog waren. Op basis van de weersverwachting van 16 mei is berekend dat de zomer op 1 juni start met een neerslagtekort van rond de 116 mm.
Gemiddeld komt zo'n neerslagtekort eens in de 20-25 jaar voor
Als we terugkijken sinds het begin van de metingen in 1906 dan blijkt dat slechts vier keer eerder het maximale neerslagtekort in april-mei rond deze waarde of hoger uitkwam (figuur 1). Gemiddeld komt een dergelijk tekort dus maar eens in de 20-25 jaar voor. De trendlijn loopt sinds de eeuwwisseling omhoog richting hogere tekorten.
Het is nog maar de vraag in hoeverre deze trend wordt veroorzaakt door klimaatverandering. Het kan toeval zijn dat de laatste 20 jaar wat vaker een droge start van het groeiseizoen hadden. Klimaatmodellen geven aan dat in april en mei zowel de gemiddelde neerslag als ook de verdamping toeneemt als de aarde opwarmt. Wat dit betekent voor het neerslagtekort is nog onzeker omdat voor Nederland beide effecten ongeveer even groot zijn.
Als de wind vaak uit het westen waait en veel neerslag brengt, kan het neerslagtekort ook snel afnemen
In een normaal seizoen loopt het neerslagtekort in de loop van juni verder op doordat de verdamping toeneemt tot gemiddeld 3 mm per dag begin juli. Als de wind echter vaak uit het westen waait en veel neerslag brengt, kan het neerslagtekort ook snel afnemen. Dat blijkt als we het maximale neerslagtekort in april-mei uitzetten tegen het maximale neerslagtekort in het hele seizoen (figuur 2).
Zo zien we in 2007 dat 1 juni met een maximaal tekort van 106 mm begon en daar gedurende de rest van het seizoen niet meer bovenuit steeg. Recordjaar 1976 daarentegen had op 1 juni iets meer, 116 mm, maar bereikte uiteindelijk 362 mm. Het kan dus nog alle kanten uit deze zomer, maar de kans om dit seizoen bovengemiddeld te eindigen is door de droge start van de zomer wel vergroot. Figuur 2 laat zien dat hoe groter het maximale neerslagtekort op 1 juni, hoe groter de kans dat er in de rest van het seizoen nog flink wat bijkomt.
Deze week is het klimaatdashboard uitgebreid met een grafiek voor het maximale neerslagtekort met een schatting voor dit jaar die dagelijks wordt bijgewerkt (figuur 3). Door te rekenen met het verloop van het weer in het verleden in de resterende dagen tot en met 30 september, komt de verwachting van gisteren voor het maximale neerslagtekort van dit jaar uit op 243 mm (rode bolletje), ruim boven de normale waarde van 160 mm (tijdvak 1991-2020).
Het klimaatdashboard toont dat verdere opwarming van de aarde leidt tot gemiddeld hogere maximale neerslagtekorten
De onzekerheid in de verwachting is nog groot (rode lijn), maar wordt kleiner naarmate we dichterbij 30 september komen. Daarnaast toont het klimaatdashboard dat volgens de KNMI-klimaatscenario's een verdere opwarming van de aarde leidt tot gemiddeld hogere maximale neerslagtekorten. In het binnenland is deze trend al zichtbaar.
KNMI-klimaatbericht door Frank Selten, Peter Siegmund en Jules Beersma.
Figuur 1. Maximale neerslagtekort in Nederland in de periode 1 april - 31 mei. Zwarte lijn is de trendlijn. Slechts 4 keer eerder sinds 1906 werd de waarde van 116 mm, die we voor april-mei van dit jaar verwachten, overschreden. ©KNMI.
Figuur 2. Verband tussen het maximale neerslagtekort in april-mei en april-september tussen 1906 en 2021. De afstand tot de blauwe lijn is de groei van het maximale neerslagtekort na 1 juni en deze neemt toe voor hogere tekorten in april-mei. ©KNMI.
Figuur 3. Maximaal neerslagtekort in het KNMI klimaatdashboard. De verwachting voor dit jaar is 243 mm (rode bolletje). De KNMI klimaatscenario's verwachten een stijging van het gemiddelde tekort ten opzichte van de huidige normaal. ©KNMI.
