Pieter Omtzigt staat niet alleen. Al jarenlang werken mensen in Nederland en daarbuiten aan een nieuw sociaal contract. Ze gaan zelfs een stap verder. Onder de term Natuurlijk Sociaal of Eco-Sociaal Contract richt een snelgroeiende internationale beweging zich op het menselijk welzijn én het welzijn van dier en planeet. De aanpak van zowel ecologische als maatschappelijke crises kun je niet los van elkaar zien. De vraag is: komt Omtzigt ook tot dit inzicht voordat we het stemhok induiken, of zet hij het oude denken van zijn vorige partij, het CDA, voort?
De klimaatcrisis, de ecologische crisis, de biodiversiteitscrisis, de groeiende ongelijkheid tussen rijk en arm en de vertrouwenscrisis tussen burger en politiek. Je kunt al deze crises niet los van elkaar zien. Ze zijn onderdelen van één grote systeemcrisis. Het huidige sociale contract – de collectieve afspraken over hoe we onze samenleving hebben georganiseerd en gestructureerd – heeft zijn houdbaarheidsdatum bereikt. Wat nodig is, is niet alleen een nieuw sociaal contract, maar een Eco-Sociaal Contract waarin de mens niet als heerser, maar als onderdeel van een complex ecosysteem wordt gezien. Het is hoog tijd dat we onze innige connectie met de natuur erkennen en vanuit deze visie handelen.
We worden als samenleving in de houdgreep genomen door een systeem gericht op economische groei en een blind geloof dat we met marktwerking en technologische innovatie alles kunnen oplossen. Dat is een gevaarlijke miskenning van de realiteit. Het brengt ons zeker niet op het pad naar een eerlijkere en duurzame samenleving. Denk alleen al aan een overheid die voor 37,5 miljard euro aan fossiele subsidies verleent aan bedrijven die grote winsten maken, maar nauwelijks ondersteuning biedt voor burgers die hun energierekening niet kunnen betalen.
We hebben een nieuw sociaal contract nodig met nieuwe collectieve en bindende afspraken gericht op een duurzame, gezonde en eerlijke samenleving, en op basis van een wereldbeeld waarin niet de mens, maar het ecosysteem het middelpunt van het bestaan is. We moeten stoppen onszelf te zien als superieur ten opzichte van de natuur. We zijn feitelijk onderdeel van de natuur en zonder gezonde natuur kan onze economie en samenleving niet functioneren. Met onze menselijke kwaliteiten, zoals solidariteit, wederkerigheid, co-creatie en samenwerking, kunnen we een prachtige rol spelen in dit sociaal-ecologisch systeem.
We hebben als mens een aangeboren vermogen om te delen en te zorgen voor elkaar en voor de natuur. Deze gedragingen zijn natuurlijk voor ons. Ze geven ons energie, betekenis en zingeving. Het gedachtegoed van Omtzigt sluit hier goed op aan. Alleen omschrijft Omtzigt onze rol veel te beperkt. Hij spreekt alleen over zorgen voor elkaar, maar niet over de zorg voor onze natuurlijk leefomgeving. Dit laatste is wel noodzakelijk, omdat het ten grondslag ligt aan onze huidige klimaat- en ecologische crises die op allerlei manieren onze bestaanszekerheid in gevaar brengen. Voor een partij die zich richt op bestaanszekerheid is het opmerkelijk dat hier nauwelijks over gesproken wordt.
Omzigts uitspraak dat er in de schepping geen plek is voor hokdieren, stemt hoopvol. Graag zie ik zijn woorden concreter vertaald naar effectieve beleidsvoorstellen voor de transitie naar een duurzaam, gezond en eerlijk voedselsysteem. Dat vergt in ieder geval een radicale omslag richting duurzame productie en consumptie van plantaardig voedsel in plaats van dierlijk voedsel. Ook een aanpak van de grote stikstofuitstoters in de landbouw en andere sectoren kan niet ontbreken. Vooral op dit punt wordt reikhalzend uitgekeken naar Omtzigts standpunten. Gaat Omtzigt echt voor een Nieuw Sociaal Contract? Of hecht hij meer waarde aan zijn potentiële achterban vanuit CDA- en BBB-gelederen en kiest hij daarmee voor behoud van de status quo?
-------
Prof. Dr. Patrick Huntjens is lector Sociale innovaties in het groene domein bij Hogeschool Inholland en werkt als hoogleraar Governance van Duurzaamheidstransities bij Maastricht Universiteit.
