Een onderwatergordijn om gletsjers tegen warm zeewater te beschermen. Of het effect van een vulkaan nabootsen door zwaveldioxide de lucht in schieten en zo zonlicht tegen te houden. Het zijn geen sci-fi verhalen, maar reële ideeën om door middel van menselijke ingrepen het klimaat weer af te laten koelen. Nu de afgesproken 1,5 graden van Parijs uit zicht raakt en verschillende tipping points op de loer liggen komt climate of geo-engineering steeds vaker ter sprake. Maar waar en wanneer is het tijd om menselijk ingrijpen op het klimaat toe te gaan passen? Of moeten we de discussie juist links laten liggen omdat de gevolgen niet te overzien zijn?
De opwarming van de aarde komt dicht bij het Parijsdoel van 1,5 graden Celsius, als we er al niet voorbij zijn(1). Ook blijkt uit recent onderzoek dat kantelpunten steeds dichterbij te komen, zoals een mogelijke stilligging van de golfstroom in de Atlantische Oceaan. Hierdoor kan de zeespiegel op sommige kustplekken nog zo een 70 centimeter extra stijgen(2). In dit scenario zou het Europese klimaat zo’n 3 graden per decennium kunnen afkoelen, met een snelheid waardoor adaptatie onmogelijk wordt(2). Als we zo dicht bij gevaarlijke kantelpunten zitten, waardoor landbouw bijvoorbeeld niet meer mogelijk is in Europa, is het dan gerechtvaardigd om climate of geo-engineering in te zetten in een poging te redden wat er te redden valt?
Een voorbeeld van geo-engineering is een nieuw onderzoek naar het vertragen van het smelten van gletsjers op de zuidpool. Amerikaanse onderzoekers kijken of een gigantisch onderwatergordijn de oplossing kan bieden(3). Het gordijn moet als een buffer dienen voor warm water dat tegen de gletsjer kan klotsen. Hierdoor zal én de zeespiegel minder hard stijgen én kan er langer geprofiteerd worden van het albedo-effect (het zonlicht-reflecterend effect) van de gletsjer. Maar er hangen ook een hoop onzekerheden aan een dergelijke ingreep. Veel is nog onduidelijk en onzeker, zoals het effect dat het zoutgehalte heeft op de stroming van het water.
Wetenschappers zijn verdeeld over geo-engineeringprojecten op deze schaal. Ook al is het onduidelijk of dit project kan werken, sommige wetenschappers vinden dat onderzoek nodig is. Hun argument: als grote ijskappen onstabiel dreigen te worden dan is het onderzoek voor de zekerheid al gedaan.
Een ander kamp is kritischer en is bang dat de dieperliggende oorzaken van klimaatverandering niet worden aangepakt. Het idee dat alles door de mens aan te passen is zou verminderde motivatie geven voor klimaatmitigatie(4). Bedrijven en landen zouden achterover kunnen gaan leunen en wachten tot technologie het oplost, zodat ze op de zelfde manier door kunnen blijven gaan met het uitstoten van CO2.
Onderzoekers van het KNMI en de TU Delft hebben onlangs in het licht van geo-engineering ook onderzoek gedaan naar het effect van een zonsverduistering op stapelwolken(5). Stapelwolken bleken bij een zonsverduistering van 15 procent al te verdwijnen. Volgens de onderzoekers is hun onderzoek relevant voor stratospheric aerosol injection. Dit is een manier om het klimaat te beïnvloeden door kleine stofdeeltjes zoals zwaveldioxide in hogere luchtlagen te verspreiden. Hetzelfde effect dat een vulkaanuitbarsting heeft op het klimaat.
Deze deeltjes weerkaatsen zonlicht, wat zorgt voor afkoeling van de aarde. Maar als het zonlicht in een hogere luchtlaag wordt afgeketst, betekent dit mogelijk ook dat stapelwolken verdwijnen. En laten stapelwolken nou net ook het albedo-effect hebben en zonlicht weerkaatsen. Daarnaast kunnen door het verdwijnen van stapelwolken wind- en neerslagpatronen veranderen. De onvoorspelbaarheid van dit soort projecten is dus groot, de onderzoekers raden daarom aan meer onderzoek te doen naar ongewenste bijeffecten van solar geo-engineering.
Verschillende onderzoeken naar de mogelijkheden van geo-engineering zijn dus al in volle gang. Maar wie bepaalt waar en wanneer zoiets toegepast kan worden? En welke afwegingen zouden hieraan ten grondslag moeten liggen? Het gaat immers over het voortbestaan van leven op de gehele planeet, en ingrijpen op één plek, kan op een andere plek grote gevolgen hebben.
Deze vraag staat centraal in een Europees onderzoek. In 2022 heeft de Europese Commissie een tender uitgezet om ethische vragen rond solar radiation management (SRM) te onderzoeken(6). SRM is het overkoepelende begrip dat gaat over het ingrijpen door middel van het terugkaatsen van zonlicht, zoals stratospheric aerosol injection. Wetenschappers van universiteiten uit heel Europa werken sinds dit jaar samen in het project Co-CREATE om zo randvoorwaarden te schetsen voor verantwoord onderzoek naar SRM(7).
Het onderzoek van de Europese Unie is opvallend, aangezien er in 2022 is er een Non-Use Agreement is getekend door meer dan 60 wetenschappers, omdat implementatie van SRM wereldwijd niet op een inclusieve, eerlijke en effectieve manier zou kunnen worden bestuurd en het onaanvaardbare risico's met zich meebrengt als klimaatbeleidsoptie(8). Doordat de risico’s van SRM nooit volledig kunnen worden gekend moet het volgens de ondertekenaars verboden worden.
Intussen heeft een Silicon Valley-startup het heft in eigen hand genomen. Het is begonnen met het loslaten van ballonnen gevuld met zwaveldioxide in de stratosfeer(9). Het bedrijf Make Sunsets verkoopt zogenoemde Cooling Credit offsets. Waarmee, volgens hen, een ton aan CO2-opwarming voor een jaar wordt bespaard(10). Tot verontwaardiging van wetenschappers, omdat hiermee het risico bestaat dat SRM in z’n geheel in diskrediet zou worden gebracht(11).
Het bedrijf zet precies in op waar veel wetenschappers bang voor zijn, het achteroverleun-effect. Als CO2-uitstoot te compenseren is door zwaveldioxide de lucht in te sturen, dan hoeven bedrijfsprocessen niet te verduurzamen. Het komt uiteindelijk neer op de klassieke discussie of problemen op te lossen zijn met technologie, of dat er harder moet worden ingezet op gedragsverandering, om zo klimaatmitigatie nog een kans te geven.
1 https://www.vox.com/23969523/climate-change-cop28-paris-1-5-c-uae-2023-record-warm
2 https://www.science.org/doi/10.1126/sciadv.adk1189
3 https://www.change.inc/ict/opmerkelijk-gletsjers-beschermen-met-een-gigantisch-onderwatergordijn-40791
4 https://www.uarctic.org/news/2024/1/could-giant-underwater-curtains-slow-ice-sheet-melting-news-article-in-nature/
5 https://www.knmi.nl/over-het-knmi/nieuws/dim-het-zonlicht-en-wolken-lossen-op
6 https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/portal/screen/opportunities/topic-details/horizon-cl5-2023-d1-01-08
7 https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/portal/screen/how-to-participate/org-details/999999999/project/101137642/program/43108390/details
8 https://www.uu.nl/en/news/call-for-non-use-agreement-solar-geoengineering
9 https://www.technologyreview.com/2022/12/24/1066041/a-startup-says-its-begun-releasing-particles-into-the-atmosphere-in-an-effort-to-tweak-the-climate/
10 https://makesunsets.com/products/join-the-next-balloon-launch-and-cool-the-planet
11 https://sciencebusiness.net/news/green-technology/new-reports-bolster-case-research-controversial-earth-cooling-geoengineering
