Kristel Lammers, directeur NP RES: "Niemand had twee jaar geleden verwacht dat dit zou kunnen"

Als directeur NP RES vervult Kristel Lammers meerdere rollen. Ze is het gezicht van het NP RES en heeft contact met de 30 energieregio’s. Als er iets speelt in de regio, dan is Lammers vanuit het NP RES degene die het eerste contact heeft met de bestuurlijke trekkers. Lammers: “Ze zeggen wel eens dat ik een spin in het web ben tussen alle aan de RES verbonden partijen. Op die manier kunnen we ook goed kennis uitwisselen en gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de uitdagingen die in de RES’en zitten en daar oplossingen voor ontwikkelen. Zo kunnen we uiteindelijk de doelen voor 2030 en 2050 met elkaar realiseren. Dat is waar we het allemaal voor doen.”

Hoe zagen de afgelopen maanden, in aanloop naar de 1.0 versies, eruit?

“Druk, druk en druk. Het is een beetje een dubbele tijd geweest,” vertelt Lammers. “Enerzijds waren we bezig met de voortgang van de RES’en 1.0. Anderzijds zijn we al bezig met de fase ná de RES 1.0 en hoe de RES 2.0 er uit moet komen te zien, want we willen natuurlijk niet dat het stil valt.

Het mooie en het ingewikkelde aan het hele RES-proces is dat het er in iedere regio anders uitziet. Sommige regio’s hebben projecten gerealiseerd, andere regio’s hebben projecten lopen of alleen nog de ambitie. We zijn op dit moment bezig het afronden van de handreiking bij de RES 2.0. Met deze handreiking willen we iets kunnen neerzetten wat alle regio’s houvast geeft en tegelijkertijd ruimte biedt voor maatwerk.”

De RES’en 1.0 zijn sinds 1 juli binnen. Wat gebeurt er nu?

“Nu alle RES’en binnen zijn, stuurt het NP RES deze documenten naar het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Zij gaan vervolgens kijken naar de uitvoerbaarheid en haalbaarheid van de plannen zoals ze nu ingediend zijn. Het NP RES stelde zelf al een indicatie op in de vorm van een foto (link). Maar daar zit nog geen kwantitatieve duiding, ruimtelijke analyse, analyse van de participatieprocessen of van de impact op het net in. Dat is juist waar het PBL meer de diepte in gaat. Dat helpt ons het nationale landelijke beeld op een goede manier neer te zetten en beter zicht te geven op de haalbaarheid voor 2030. In december komt het PBL met hun bevindingen.

In de tussentijd geven wij de uitwerking met de regio’s vorm. Daarbij gaan we ervanuit dat dit binnen de bandbreedte van het PBL zal zijn. De RES’en 1.0 tellen op tot 55 Terrawattuur (TWh)(*). In de concept-RES’en ging het om 52,5 TWh. Waarbij het midden tussen de boven en ondergrens van de bandbreedte door het PBL op 38,2 TWh is ingeschat. Ik heb er alle vertrouwen in dat het in die buurt gaat komen of blijven. De koers voor de komende fase is helder: er moet vooral veel in de uitvoering gedaan worden.”

Het doel was eigenlijk 35 TWh in 2030, daar gaan de biedingen nu ruimschoots overheen. Is dit goed nieuws voor de energietransitie?

“Gemeentes, provincies, waterschappen, maatschappelijke partners, inwoners en ondernemingen hebben gezamenlijk een forse ambitie neergelegd als het gaat om het opwekken van duurzame elektriciteit op land.

Het is goed dat er zo veel ambitie is bij gemeenten, provincies, en waterschappen zelf. Er ligt hier geen opdracht voor elke individuele regio. Ze zijn echt met elkaar in gesprek gegaan met de vraag: hoe kan ik bijdragen aan dat nationale doel van 35 TWh. Ze hadden allemaal al wel eigen duurzaamheidsambities opgeschreven, maar de RES’en zijn een toets geweest op haalbaarheid en realisme in de uitvoering naar 2030.

De RES’en geven meer richting en houvast dan alleen het doel om klimaatneutraal te zijn in 2050. Dat klinkt wel heel mooi, maar dat vraagt heel wat. De RES’en geven het stukje realisme en houvast in hoe we daar een bijdrage aan kunnen leveren. Ik vind het daarom heel goed nieuws dat de biedingen op 55 TWh uitkomen. Niemand had twee jaar geleden verwacht dat dit vanuit die 30 regio’s op deze manier zou kunnen.”

Hoe ziet de volgende fase eruit?

“Het wordt de kunst om de ambities overeind te houden. De geplande 35 TWh in 2030 gaan we zeker realiseren. Als we vervolgens zoveel mogelijk van de overige ambities vast weten te houden, dan gaat dat er in 2031, 2032 en 2033 bijna vanzelf bijkomen.

Zoekgebieden
Zoekgebieden zijn natuurlijk nog geen concrete projecten. In de volgende fase gaan de regio’s de ambities voor het opwekken van duurzame energie nauwkeuriger afstemmen met andere opgaven, zoals woningbouw en landbouw. Het zal nodig zijn om opgaven te koppelen en keuzes te maken die gemeenten en provincies vastleggen in het omgevingsbeleid. Als dit groen licht krijgt van de eigen volksvertegenwoordigers is er de basis om vergunningen te verlenen voor de energieprojecten. Zoekgebieden kunnen ook nog afvallen door gesprekken met bewoners. Wat we gezien hebben in regio Noord-Holland Noord is dat door die confrontatie uit gesprekken met inwoners ervoor gekozen is een aantal zoekgebieden niet langer als zoekgebied te markeren. Dat zal ook nog wel in een aantal andere regio’s gaan gebeuren.

Wind mee en wind tegen
Wanneer je in 30 regio’s gelijktijdig alles voorlegt aan alle volksvertegenwoordigers en inwoners, dan leidt dat tot een maatschappelijk gesprek. Op dit moment hebben we vooral met zon-op-dak heel erg de wind mee, maar met windmolens juist wind tegen. Dat vergt goede gesprekken om uiteindelijk betrokkenheid én draagvlak te creëren. De lasten en lusten moeten in balans zijn om de ambities overeind te houden.

Elektriciteitsnet
De komende fase staat ook in het teken van het versterken van het elektriciteitsnet om het transport en de opslag van de opgewekte energie mogelijk te maken. Dit is van belang voor de energietransitie, maar ook voor de woningbouw en de industrie. Het aanpassen van het elektriciteitsnet vraagt programmeren en prioriteren: een collectieve taak van de netbeheerders, overheden en markt.”

Hoe wordt participatie en het gevoel van betrokkenheid en draagvlak in de volgende fase aangepakt?

“Op dit moment is nog lang niet iedereen betrokken geweest bij het hele RES-proces. Wat we vooral hebben gezien is dat mensen die heel erg voor of heel erg tegen zijn, zichtbaar zijn geworden. Het is nu de kunst om de groep die we nog niet veel gehoord hebben ook te betrekken. We zullen regio’s dan ook zeker blijven uitdagen om in de komende fase nog meer burgers te betrekken. Zeker als de RES concreter wordt en dichterbij de mensen gaat komen.

Draagvlak
In de volgende fase is de permanente dialoog met inwoners daarom misschien wel het belangrijkste. Met grote opgaves kun je 100% draagvlak nooit realiseren, dat is op geen enkel vraagstuk aan de orde. Wat wel van belang is, is dat we zoveel mogelijk mensen bij het proces van die energietransitie betrekken. Wat betekent de klimaat- en energietransitie voor onze leefomgeving en het landschap? Dat wordt een intensief gesprek over de maatregelen van nu en die van de toekomst. Het vraagt moed en inzet van alle partijen die meedoen.

CBS heeft onlangs een onderzoek gepubliceerd waaruit is gebleken dat het merendeel van de mensen voor meer duurzame energie is, totdat het in de buurt van de eigen leefomgeving komt. Dan wordt het spannend. Het maakt dan niet uit wat je politieke voorkeur is, op het moment dat het dicht bij jou komt, dan doet het wat anders met je gevoel dan je van tevoren dacht. Ik denk dat we op dat punt vooral met elkaar een gesprek te voeren hebben. Hier en daar zal het ook pijn gaan doen in de samenleving. Uiteindelijk hoop ik dat als we in 2050 terugkijken, dat het niet alleen een technische- en instrumentele transitie is geweest, maar ook een sociaal-maatschappelijke. Met aandacht voor gelijke kansen, inclusiviteit en een eerlijke verdeling van de lusten en lasten over het land heen.”

De RES van Hart van Brabant is een REKS geworden . In het begin van het proces was er al een discussie over de naam. Is het niet slim om klimaatadaptatie mee te nemen in zo’n regionaal plan?

“Dit is inderdaad een discussie geweest. Wat neem je mee in de RES? Wat is verplicht en wat laat je regio’s zelf toevoegen? Hart van Brabant heeft klimaatadaptatie toegevoegd en Zeeland heeft bijvoorbeeld industrie en mobiliteit erin meegenomen. Er is een minimum afgesproken van wat er in de RES moet staan. Hart van Brabant heeft er meer ingestopt omdat dat paste in de weg die zij zelf aan het bewandelen waren, en dat lijkt mij alleen maar goed.”

De Omgevingswet is met een half jaar uitgesteld . Hoe werd er binnen het NP RES gereageerd op dit nieuws?

“Het is altijd jammer als een wet met zo’n mooie bedoeling wordt uitgesteld. Een wet kan pas in de praktijk haar meerwaarde laten zien en dat duurt nu nog een half jaar langer. Tegelijkertijd hebben we de Wet Ruimtelijke Ordening (WRO) die nu al de mogelijkheid biedt om wind en zon te realiseren. Daarmee is het niet per se een groot probleem. Vooruitlopend op de invoering mogen we ook al met de instrumenten van de Omgevingswet aan de slag. Het programma is een instrument waarbij het ruimtelijke en het energiesysteem op een goede manier in samenhang worden gebracht. Dit staat niet in de WRO en kan erg kansrijk zijn voor de energietransitie. Juist omdat het een zelfbindend instrument is dat je met meerdere overheden samen kan hanteren. Daar gaan we volop mee aan de slag, vooruitlopend op de Omgevingswet.”

*) Een Terawattuur (TWh) = 1 miljard Kilowattuur (kWh) = 3,6 Petajoule (PJ).
Ter referentie: Een koelkast gebruikt ca. 100 kWh per jaar. Een smartphone 2 kWh.
De doelstelling uit het Klimaatakkoord is om in Nederland 35 Terawattuur (TWh) hernieuwbare energie op te wekken in 2030.

Zie ook

RES'en 1.0 ingeleverd bij NP RES: ambities hoger geworden

Voorzitter REKS Hart van Brabant: over de K van klimaat, participatie en de toekomst