Het PBL concludeert in de policybrief Agrarisch Natuurbeheer dat het voorgenomen extra budget van jaarlijks 500 miljoen euro helpt om de doelen gericht op natuur, klimaat en water dichterbij te brengen en daarnaast boeren te belonen voor hun inzet. Met dit bedrag kunnen echter zeker niet alle doelen worden gerealiseerd. Het advies is of te kiezen voor één doel, of voor een combinatie van doelen waarbij door samenhangende keuzes de inzet van middelen tegelijk meerdere doelen dient. PBL-directeur Marko Hekkert: “Het is een stap in de goede richting maar er is meer nodig om de doelen te bereiken”. Ook concludeert het PBL dat een vrijwillige aanpak op gespannen voet staat met een gegarandeerde reductie die nodig is om stikstof-, klimaat- of KRW-doelen te halen.
In het Hoofdlijnenakkoord is afgesproken dat het kabinet vanaf 2026 500 miljoen euro per jaar extra investeert in agrarisch natuurbeheer. Maatregelen voor agrarisch natuurbeheer zijn gericht op natuur-, klimaat- en wateropgaven, zoals akkerranden en kruidenrijk grasland. Agrariërs doen dit op vrijwillige basis op hun eigen landbouwgrond; hiervoor ontvangen zij een subsidie. Sturen op effectief agrarisch natuurbeheer vraagt om gebiedsgerichte inzet van middelen. Agrarisch natuurbeheer heeft ook grote gevolgen voor de agrarische bedrijfsvoering; wil het succesvol zijn, dan vraagt het om voldoende hoge vergoedingen en langjarige beheerovereenkomsten.
In het onderzoek is gekeken naar de voorgestelde beleidsinzet voor het jaarlijkse bedrag van 500 miljoen euro. Het Rijk blijkt hier vele doelen mee na te streven. Een eerste doel is het extra budget in te zetten voor het behoud en herstel van de agrarische soorten zoals de grutto, die met het oog op de Europese richtlijnen voor natuur beschermd moeten worden. Dit is ook het belangrijkste doel van het al bestaande subsidiestelsel Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). Het tweede doel is om het budget vooral in te zetten voor de extensivering van overgangsgebieden rondom Natura 2000 en beekdalen en vernatting van de veenweide. Een derde doel is om het budget in te zetten voor 10 procent 'groen-blauwe dooradering' van het landschap en het herstel van agrarische ecosystemen. Voor al deze doelen is het belangrijk om agrariërs voldoende te belonen voor hun bijdrage. Een vierde doel is dan ook het stimuleren van deelname met marktconforme vergoedingen.
In de policybrief geeft het PBL aan dat het kabinet er goed aan doet om bij de inzet van middelen de bijdrage aan doelbereik altijd centraal te stellen. Hierbij is het belangrijk te kiezen voor kwaliteit boven kwantiteit. Om deze kwaliteit te realiseren is een focus op investeren, ruimtelijk concentreren en extensiveren noodzakelijk. Eerst moet de focus liggen op een investering in de inrichting van gebieden en de omschakeling van agrarische bedrijven. Vervolgens is het belangrijk om beheerpakketten in bepaalde gebieden te concentreren om de effectiviteit te garanderen. Tot slot is een inzet nodig op zware beheerpakketten die ook daadwerkelijk tot extensief landgebruik leiden. Sturen op kwaliteit van agrarisch natuurbeheer vraagt om heldere keuzes van het Rijk en duidelijke afspraken tussen Rijk en provincie.
Zware beheerovereenkomsten die ruimtelijk geconcentreerd zijn, hebben een grote impact op de bedrijfsvoering. Voor agrariërs is het een belangrijke voorwaarde om deel te nemen dan ook dat er een langjarige financiële vergoeding tegenover staat. Concrete knelpunten zijn in de eerste plaats dat de huidige beheervergoedingen al jaren niet zijn verhoogd en in de tweede plaats dat langjarige contracten weliswaar mogelijk zijn, maar op dit moment niet worden afgesloten door onduidelijkheid tussen Rijk en provincies over de langjarige financiering. Daarnaast is het nodig om te kunnen bijsturen, door nieuwe inzichten tijdens de looptijd van een beheerovereenkomst.
De vrijwilligheid van de maatregelen voor agrarisch natuurbeheer staat op gespannen voet met internationale verplichtingen die Nederland heeft voor de Natura 2000-gebieden, beekdalen (KRW) en veenweidegebieden (Klimaatakkoord). Dit geldt in versterkte mate voor overgangsgebieden rondom stikstof-gevoelige Natura 2000-gebieden. Om de gewenste effecten te bereiken helpt het om maatregelen voor agrarisch natuurbeheer toe te passen in grotere aaneengesloten gebieden. Ook is juridische borging van agrarisch natuurbeheer nodig om een rol te kunnen spelen in de oplossing van de vastgelopen vergunningverlening rond deze gebieden.
Naast het bedrag van 500 miljoen euro per jaar voor boeren is een investeringspakket nodig voor de gebieden, zoals voor inrichtingskosten, aanleg van landschapselementen, herwaardering van grond en omvorming naar extensieve agrarische bedrijfsvoering. Dit investeringspakket van enkele miljarden is noodzakelijk om de beoogde doelen op het gebied van natuur, klimaat en water te kunnen realiseren met agrarisch natuurbeheer. In tegenstelling tot het inmiddels niet meer van toepassing zijnde Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) en het bijbehorende transitiefonds, is er nu wel budget (500 miljoen per jaar) voor beheerkosten beschikbaar, maar is het investeringsbudget veel lager en niet a priori in te zetten voor de benodigde landinrichting.
