Water buiten de deur houden was eeuwenlang het credo in Nederland waterland. Door klimaatverandering en daarbij gepaard gaande toenemende droogte is dit de laatste jaren aan het veranderen. Uit een recent rapport van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu blijkt dat er snel actie nodig is om een drinkwatertekort in 2030 te voorkomen(1). Daarnaast beveelt de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur aan het kabinet dat er met spoed maatregelen moeten komen omdat de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater in Nederland onvoldoende is(2). Kortom, waterkwaliteit en -kwantiteit komen in het gedrang. Jaël Poelen, redacteur Duurzaamheid, brengt de noodzakelijke keuzes in kaart.
De aanbevelingen van het RIVM liegen er niet om. De vraag naar drinkwater zal door bevolkingsgroei stijgen, maar droogte door klimaatverandering zorgt ervoor dat er in de toekomst minder beschikbaar is. Het RIVM stelt dat er in 2030 zo’n 100 miljoen kubieke meter drinkwater meer moet worden gemaakt dan in 2020. Drinkwaterbedrijven gebruiken nu al de hele hoeveelheid oppervlakte- of grondwater die volgens hun vergunning mogelijk is. Dit betekent dat er te weinig reserves zijn.
Het RIVM zegt dat alle overheden moeten samenwerken om de productie van genoeg drinkwater in 2030 te verzekeren. Ze adviseren watersystemen zo in te richten dat deze droogte en langere natte perioden aan kunnen. Ook moeten mensen en bedrijven gestimuleerd worden tot bewust watergebruik. Daarnaast moet er gezocht worden of bestaande vergunningen kunnen worden uitgebreid of moet er worden gezocht naar nieuwe bronnen om drinkwater te winnen. Als er niets gebeurt, is er volgens het RIVM in 2030 bij alle 10 drinkwaterbedrijven in Nederland sprake van een tekort.
Een van de adviezen van RIVM is het schoonhouden van grond- en oppervlaktewater, zodat deze voldoen aan de Kaderrichtlijn Water (KRW), wat een goede basis is voor het maken van drinkwater. De KRW is door lidstaten van Europa zelf opgesteld voor de type wateren die er zijn. Landen bepaalde rond het jaar 2000 dus zelf wat een gezonde toestand van het water zou moeten zijn in 2027 geeft Bart Specken, coördinator biodiversiteit bij Waternet, in een eerder artikel van ons aan. Maar Nederland voldoet nog lang niet aan de KRW waarvan de deadline in 2027 al in zicht is. Volgens de Rli is deze deadline ‘vrijwel zeker niet meer haalbaar’. Zij adviseren aan het kabinet dat er onmiddellijk actie ondernomen moet worden.
Het niet-halen van de normen betekent niet alleen schade aan mens en natuur, maar ook kans op juridische procedures rondom economische activiteiten. Het zou een herhaling van de stikstofcrisis kunnen betekenen met rechtszaken, boetes en problemen met vergunningverlening. Specken: ‘Europa vraagt niets anders van de lidstaten dan het realiseren van de eigen opgestelde doelen, waar de lidstaten ook allemaal mee ingestemd hebben. Maar eigenlijk gebeurt hiermee hetzelfde als bij de stikstofdiscussie: de hete aardappel is steeds naar voren geschoven. Overheden zijn te laat begonnen met het treffen van de juiste maatregelen om die goede waterkwaliteit te behalen.’
Wat veel mensen ook niet beseffen is dat de waterkwaliteit samenhangt met de stikstofcrisis. Twee belangrijke verontreinigers van wateren zijn stikstof en fosfor, afkomstig van meststoffen uit de landbouw. Het verduurzamen van de landbouw helpt dus ook mee aan het verbeteren van de waterkwaliteit.
Drinkwater is maar een klein deel van alle waterclaims. Verschillende sectoren zoals landbouw, natuur en scheepvaart maken ook aanspraak op water. Met toenemende droogte worden afwegingen bij tegengestelde belangen steeds belangrijker. Edward Brans, hoogleraar duurzaamheid en milieuaansprakelijkheid aan Universiteit Utrecht ging tijdens het symposium Klimaatadaptatie, georganiseerd door Pont/Klimaat, verder in op de tegenstrijdige belangen bij waterschaarste. Welk belang krijgt voorrang als Nederland droger blijft worden en keuzes moeten worden gemaakt bij het verdelen van water?
Brans vertelt over de verdringingsreeks in het Waterbesluit, dat een rangorde aangeeft bij (dreigend) watertekort voor maatschappelijke en ecologische behoeften. Volgens Brans zijn er te weinig wetten die rekening houden met het veranderende klimaat. Hij denkt dat we in de toekomst nog veel rechtsuitspraken gaan zien over wie bij tekorten het eerste recht heeft, maar ook wie aansprakelijk gesteld kan worden bij onttrekkingsschade.
Bij dit soort tekorten speelt dus de schaarste kwestie. Neem de droogte in de zomer 2022 waar een feitelijk watertekort ontstond. De vraag rees waarom douchen, de tuin bewateren en de wc doorspoelen met drinkwater gebeurt. Een optie om water vast te houden zou een regenwaterput zijn die water kan opslaan en in droge periodes kan worden gebruikt om bijvoorbeeld de tuin te bewateren. Iets wat de Vlaamse regering vanaf dit jaar verplicht bij nieuwbouwprojecten(1).
In een eerder artikel vroegen we ons af of dit in Nederland makkelijk te regelen is via het bouwbesluit. Harm Valk, adviseur energie en duurzaamheid bij Nieman gaf in het artikel aan dat dat mogelijk is, maar dat andere manieren van opslag wellicht meer wenselijk zijn: ‘We moeten als gebouwde omgeving een bijdrage leveren aan het opslaan van water. Dat kunnen de waterschappen niet alleen. Er liggen in de openbare ruimte nog veel kansen. Er kan bijvoorbeeld gezorgd worden voor minder verharding, het uitdiepen van wadi’s en het installeren van krattensystemen onder de weg of in een groenstrook.’ Zo een systeem van infiltratiekratten creëert ondergronds een ruimte waar water geborgen kan worden. ‘Aan een dergelijk krattensysteem kunnen particuliere kavels weer worden gekoppeld. Dat ligt buiten het Bouwbesluit. In de Omgevingswet kun je die samenhang in de nabije toekomst helemaal goed regelen.’
Één ding is duidelijk: maatregelen moeten genomen worden om waterkwaliteit en -kwantiteit te verbeteren. We moeten ons afvragen of drinkwater wel op de goede manier wordt gebruikt, doorspoel- en sproeiwater hoeft niet van drinkwaterkwaliteit te zijn. Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting) zou opvang en gebruik van regenwater bij nieuwbouwprojecten kunnen verplichten. Daarnaast heeft landbouw grote invloed op zowel waterkwaliteit als kwantiteit. Water moet een belangrijk thema zijn als de Nederlandse landbouw verduurzaamt.
1 https://klimaatweb.nl/nieuws/snel-actie-nodig-om-drinkwatertekort-in-2030-te-voorkomen/
2 https://klimaatweb.nl/nieuws/extra-maatregelen-noodzakelijk-voor-goede-waterkwaliteit/
3 https://www.demorgen.be/snelnieuws/zorgvuldiger-omgaan-met-water-ook-wie-verbouwt-moet-straks-een-regenput-plaatsen~b005337a/
