We staan als samenleving voor grote uitdagingen. In de discussie daarover vinden allerlei partijen van alles. Er is sprake van polarisatie, die niets zal oplossen. Door vanuit ‘het stille midden’ het eigen gelijk even terzijde te leggen, kunnen we de uitdagingen in samenhang proberen op te lossen. De landbouw zal daarin een belangrijke bijdrage leveren, als we stoppen met alleen maar ‘afrekenen van output’ en werk maken van een oprechte wederkerige verbinding. De inzet van de bodem voor het realiseren van meer circulariteit kan ons als boeren een ander verdienmodel opleveren. Zo wordt de landbouw de oplossing voor maatschappelijke problemen en kunnen we toewerken naar gezond voedsel van gezonde grond.
Op dit moment zitten we als boeren nog steeds gevangen in wat ik het ‘Mansholt denken’ noem. Het is ontstaan in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog: sturing op professionalisering en uitsluitend het belonen van productie (output). Hiermee konden boeren een inkomen blijven verdienen. Wie daar niet aan meedeed werd een ‘wijker’, die moest zijn bedrijf beëindigen. Om ruimte te maken voor de blijvers, die steeds opnieuw hun productie moeten vergroten om ‘in de race’ te blijven. Een zeer succesvol systeem dat Nederland veel heeft gebracht, maar inmiddels helaas ook bijdraagt aan diverse problemen: klimaatverandering, aantasting van natuur en landschap, milieuvervuiling, verlies van biodiversiteit, slechte waterkwaliteit en een verslechterende bodemstructuur.
Onder druk van de maatschappelijke opinie proberen we in de landbouw deze nieuwe uitdagingen met dezelfde middelen te lijf te gaan: door output te belonen. In de melkveehouderij zie je dat bijvoorbeeld in programma’s van de zuivelindustrie waarbij meer weidevogels of aanleg van nieuwe landschapselementen punten opleveren in een kwaliteitssysteem, zoals bijvoorbeeld Foqus Planet van FrieslandCampina. Bij voldoende punten krijgt de melkveehouder een plus op de melkprijs. Dit systeem is een doekje voor het bloeden. Het lost de problemen niet op, omdat het gebaseerd is op de aloude gedachte dat alleen belonen van output werkt.
Voor alle genoemde problemen is circulariteit een belangrijk deel van de oplossing. En hier ligt een heel nieuw perspectief voor ons als boeren. Wij kunnen deze circulariteit, dus het volledig hergebruiken van natuurlijke elementen, perfect invullen door daarvoor de bodem te benutten. Micro-organismen in de bodem kunnen reststoffen afbreken en zo voedingsstoffen voor de plant – in de vorm van mineralen – beschikbaar maken. Dat is een proces dat geen energie kost en dus een veel betere oplossing dan kunstmest produceren waarbij enorme hoeveelheden CO2 de lucht in gaan. Maar ook voor de voeding van de plant is dit een betere aanpak: in plaats van die te forceren met mineralen uit kunstmest, kunnen we de bodem beter voeden met organische reststoffen zodat er voor de plant een natuurlijk en gevarieerd aanbod beschikbaar komt: letterlijk een goede voedingsbodem.
Hier ontstaat het nieuwe perspectief voor ons als boeren. Want in de bodem zit het recyclend vermogen van onze samenleving. Door onze grond beschikbaar te stellen voor het recyclen van reststromen, kunnen we als boeren worden beloond voor het effectief verwerken van inputs. Deze nieuwe gedachtegang vindt inmiddels steeds meer weerklank in de landbouw en daarbuiten. Dat blijkt uit het succes van onze coöperatie Agricycling. Daarmee zijn we begonnen in Friesland, waar we inmiddels met 200 boeren 12.000 hectare inzetten voor circulariteit. In andere provincies is zeker ook interesse, daarom zijn we ook daar gestart met het werven van leden voor Agricycling.
De eerste stap die we in Friesland al hebben gezet, is het composteren van bermgras. Daarvoor werken we samen met diverse gemeenten. Het maaisel wordt gecomposteerd en in de grond gebracht, waar het zorgt voor bemesting en een rijker bodemleven. Na bermgras is een interessante volgende stap het beter benutten van de mest op onze bedrijven, met name de vaste mest. Ook de grote stroom GFT-afval is geschikt voor ons concept, mits het lukt om daaruit de (micro)plastics te verwijderen. En we werken al aan de voorbereiding om ook het laatste grote lek in de kringloop te dichten: het recyclen van de stoffen in menselijke uitwerpselen. Zo is Agricycling betrokken bij de opzet van de nieuwbouwwijk Spoordok in Leeuwarden, waar zal worden gewerkt met gescheiden sanitatie.
Het is van groot belang om deze aanpak, die de landbouw in een positie brengt om bij te dragen aan de grote maatschappelijke opgaven, gestalte te geven vanuit de landbouw zelf. Daarom is Agricycling een coöperatie, met de volgende uitgangspunten:
Eigenaarschap: echte verandering komt vanuit jezelf. Een verdienmodel wordt niet voor mij geregeld, dat zal ik zelf moeten doen;
Autonomie: we zijn niet afhankelijk van bestaande structuren in de agribusiness;
Collectief: samen bouwen aan een ketenpositie. Ik lever als boer niet alleen voedsel, maar zorg ook voor het hergebruik van wat overblijft. Hiermee kunnen we gezamenlijk met andere partijen, zoals overheden, een goed aanbod doen;
Waarde: we leveren maatschappelijke waarde, waarvoor we een beloning ontvangen.
Een bijzonder aspect van het benutten van de bodem voor recycling is dat we hiermee anders omgaan met de voeding van de plant, of dat nu gras voor onze koeien is of een gewas aardappelen. Door het bodemleven te voeden met reststoffen, komen we dichter bij de natuurlijke rol van de bodem als leverancier van plantenvoeding. Het lijkt aannemelijk dat daarmee ook de kwaliteit van het gewas in positieve zin verandert. Oftewel: dat we zo gezonder voedsel kunnen produceren. Denk bijvoorbeeld aan de aanwezigheid van voldoende zink en selenium in de plant. Om de aanwijzingen die hiervoor bestaan nader te onderzoeken, neemt Agricycling deel in het project Sûne Grûn (gezonde grond): een samenwerking met overheden, bedrijfsleven en wetenschappelijk onderzoek om meer te weten te komen over de processen in de bodem, over hoe we het microleven zo goed mogelijk kunnen stimuleren en hoe we zo niet alleen efficiënt, maar vooral effectief kunnen zijn in het maken van het beste en gezondste voedsel ter wereld.
