In het Klimaatakkoord is afgesproken dat Nederland in 2050 van het aardgas af is. De Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) geeft gemeenten de bevoegdheden om hierin de regie te pakken. Dit wetsvoorstel is aangeboden aan de Tweede Kamer. Naar verwachting treedt de wet op 1 juli 2024 in werking.
Als eerste stap naar aardgasvrij hebben gemeenten een transitievisie warmte opgesteld. Daarin geven ze aan in welke gebieden zij de komende jaren aan de slag gaan met verduurzaming of het aardgasvrij maken van gebouwen. En wanneer zij verwachten dat het gebruik van aardgas in specifieke gebieden ook daadwerkelijk beëindigd wordt. Deze visie moet in 2026 worden geactualiseerd als warmteprogramma en vanaf dan iedere 5 jaar worden geactualiseerd.
Gemeenten werken de warmtetransitie uit via de wijkgerichte aanpak. Dat gebeurt in samenspraak met bewoners en gebouweigenaren en binnen een zorgvuldig proces. Om deze regierol te kunnen oppakken is dit wetsvoorstel nodig. Het geeft de kaders voor de uitvoering door gemeenten. Denk aan de haalbaarheid en betaalbaarheid voor huishoudens en bedrijven en de samenleving als geheel. En met de bevoegdheid uit dit wetsvoorstel kunnen gemeenten duidelijkheid bieden over de planning.
Met het wetsvoorstel krijgen gemeenten ook een aanwijsbevoegdheid: de mogelijkheid gebieden aan te wijzen die voor een bepaalde datum overgaan op een duurzaam alternatief ter vervanging van aardgas. Dit leggen zij uiteindelijk vast in het omgevingsplan. Dat geeft inwoners, bedrijven, maatschappelijke instellingen en ook verhuurders en netbeheerders een duidelijk tijdspad wanneer de transitie van aardgas naar een alternatieve energievoorziening met duurzame energie gaat plaatsvinden.
Het wetsvoorstel regelt ook verschillende waarborgen in dit traject. Zo moet de gemeente rekening houden met de betaalbaarheid van de aanpak, moet participatie hebben plaatsgevonden en is de rechtsbescherming geborgd. Ook moet er een redelijke termijn zitten tussen het aanwijzen van een gebied en het daadwerkelijk overgaan op de duurzame warmtebron. De richtlijn hiervoor is 8 jaar.
Uit de praktijk blijkt dat de aanwijsbevoegdheid als slotstuk van het proces noodzakelijk is, omdat er grote maatschappelijke kosten kleven aan het in stand houden van 1 of meerdere aansluiting in een wijk of buurt. Daarvoor zou het gehele gasnet in stand moeten blijven, inclusief onderhoud. Bewoners en gebouweigenaren blijven de optie houden om zelf te bepalen hoe zij de warmte in hun gebouw op een andere duurzame manier regelen. Zij zijn niet verplicht om de voorkeursoptie van de gemeente te volgen, zoals een warmtenet.
De verduurzaming van de gebouwde omgeving moet een belangrijke bijdrage leveren aan het halen van de klimaatdoelen. In het Klimaatakkoord is afgesproken om in 2030 de eerste 1,5 miljoen gebouwen te hebben verduurzaamd. Dit gaat via een wijkgerichte aanpak waarbij, onder regie van gemeenten, woningen en gebouwen per gebied stap voor stap of in 1 keer worden verduurzaamd en aardgasvrij gemaakt. Dit wetsvoorstel is essentieel om de warmtetransitie ook daadwerkelijk te realiseren.
De Tweede Kamer neemt het wetsvoorstel na het zomerreces in behandeling. In deze periode zal ook het voorstel voor onderliggend besluit (Bgiw) worden afgemaakt.
