Ja, het heeft zin om burgerfora in te stellen voor klimaatbeleid. Op die manier worden burgers beter betrokken in het proces, daarnaast is het een waardevolle toevoeging aan de democratie. Dat concludeert een onafhankelijke adviescommissie onder leiding van voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer. “Het is belangrijk dat deze vorm van burgerparticipatie in het regeerakkoord komt.”
De Tweede Kamer liet een advies opstellen naar aanleiding van de motie van Agnes Mulder (CDA), met als doel om de aanpak voor het betrekken van burgers bij klimaatbeleid te verbeteren. Bij voorkeur zou het advies nog voor de verkiezingen beschikbaar zijn, zodat de nieuwe regering het mee zou kunnen nemen in de volgende kabinetsperiode. Dat is gelukt; vandaag wordt het advies ‘Betrokken bij klimaat – Burgerfora aanbevolen’ gepresenteerd.
Een burgerforum is een – vaak door loting - geselecteerde groep burgers die met elkaar in gesprek gaat om de politiek te adviseren. Klimaatbeleid heeft een grote impact op de samenleving en op burgers individueel. “Het is nuttig om burgers daarin te betrekken, maar alleen als je het serieus doet,” vertelt Brenninkmeijer. De commissie stelde daarom randvoorwaarden op waar een burgerforum aan moet voldoen om effectief te kunnen zijn: een goede vraagstelling, transparantie over wat de politici vervolgens met de uitkomsten gaan doen, gelijkwaardige deelname en goede ondersteuning van het proces. Bovenal mag het burgerforum niet vrijblijvend zijn. Brenninkmeijer: “Het advies moet door de politiek in ontvangst worden genomen en serieus genomen worden.”
In Frankrijk stelde president Macron ook een burgerforum in om te adviseren over klimaatbeleid. Het forum kwam met 149 voorstellen, waarvan de helft aan het parlement werd voorgelegd. De deelnemers waren vervolgens ontevreden over het resultaat. Hoe voorkom je dat het vertrouwen in de overheid op deze manier juist afneemt in plaats van beter wordt? Brenninkmeijer benadrukt dat het instellen van burgerfora ook een leerproces is, waarvan niet meteen verwacht kan worden dat het goed gaat. “Meneer Macron had denk ik de beste bedoelingen, maar het panel kwam met wel heel veel voorstellen. Je moet leren hoe je daarmee omgaat en hierover gaandeweg inzichten opdoen.” Dit voorbeeld geeft ook aan dat het cruciaal is om vooraf duidelijkheid te geven over wat er uiteindelijk gebeurt met het advies van het burgerforum.
In eigen land speelde pasgeleden een kwestie in IJburg, waar bewoners massaal in opstand kwamen tegen geplande windmolens in de Amsterdamse wijk. Een burgerforum had dit mogelijk kunnen voorkomen, al kan Brenninkmeijer dat niet met zekerheid zeggen. “Het laat in ieder geval zien dat je tijdig moet beginnen met participatie. In IJburg kwam de mogelijkheid tot inspraak voor veel inwoners te laat.”
In de verkiezingsdebatten van afgelopen maand klonk het woord ‘draagvlak’ vaak in verband met klimaatbeleid. In positieve zin: “draagvlak creëren”, en in negatieve zin: “er is geen draagvlak voor”. Kan burgerparticipatie in de vorm van burgerfora bijdragen aan dit zogenaamde draagvlak? “Ik heb een hekel aan het woord draagvlak,” stelt Brenninkmeijer. “Een burgerforum is een maatschappelijk proces waarin mensen elkaar kunnen vinden.” Als voorbeeld noemt hij een buurt waar je de bewoners gezamenlijk laat beraadslagen over het plaatsen van zonnecellen. “Het wordt dan gezamenlijk iets van die buurt. Ik vind het een beetje goedkoop om dat draagvlak te noemen, terwijl het eigenlijk de kern van de democratie is.”
“Als je het mij vraagt; alle drie kan, misschien zelfs op Europees niveau.” Op welk niveau een burgerforum moet worden ingesteld hangt af van de soort vraag die moet worden beantwoord. Vragen zoals het plaatsen van windmolens of zonnepanelen spelen vaak lokaal of regionaal, maar er zijn natuurlijk ook vragen die landelijk spelen. Brenninkmeijer: “Een voorbeeld hiervan zijn de lusten en lasten van de klimaatmaatregelen. Sommigen ondervinden hier nadeel van, anderen voordeel. Hoe gaan we daar op een eerlijke manier mee om? Dat is een vraag waar een burgerforum goed over zou kunnen meedenken.”
Brenninkmeijer vindt de samenloop met de verkiezingen en het belang van participatie voor de democratie met name van belang: “We hebben net mooie verkiezingen gehad, maar we zien nu deze vorm van participatie opkomen die een heel waardevolle aanvulling op onze bestaande democratie kan zijn.” Hij vindt het daarom belangrijk dat het burgerforum en intensieve burgerparticipatie een plek krijgen in het regeerakkoord, dat er geld beschikbaar wordt gesteld én dat de regering vervolgens daadwerkelijk met onderwerpen komt die voorgelegd kunnen worden aan een burgerforum.
Bekijk het Adviesrapport Betrokken bij klimaat
Lees ook de Kamerbrief Aanbieding adviesrapport Commissie Brenninkmeijer