De nieuwe Energiewet is op 4 juni 2024 door de Tweede Kamer en op 10 december 2024 door de Eerste Kamer aangenomen. De Energiewet bundelt de bestaande Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet, bevat aangescherpte regels en introduceert nieuwe instrumenten. In deze korte blogpost lichten wij toe waarom nu precies een nieuwe wet voor de energiemarkt nodig is en welke veranderingen de Energiewet met zich meebrengt.
De energiemarkt is sinds de inwerkingtreding van de Elektriciteitswet 1998 en Gaswet drastisch veranderd. Op juridisch, technisch en maatschappelijk vlak zijn er veel ontwikkelingen geweest. De wetgever heeft daarom in het verleden steeds de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet aangepast, maar hierdoor is, volgens de wetgever, de ‘inzichtelijkheid, structuur en consistentie van de wetgeving deels verloren gegaan’. Deze veranderingen, en de wirwar aan wijzigingen, maakten dat het nodig was een nieuwe wet te schrijven.
Zo is inmiddels een heel bouwwerk aan Europese regelgeving ontstaan. Bovendien grijpt de Europese rechtspraak in het bestaande energierecht in. Naast dat de wens bestaat om al deze wijzigingen netjes te verwerken in het nationale energierecht, zijn door deze ontwikkelingen ook onnodig verschillen ontstaan tussen de regels die gelden voor de gasmarkt en voor de elektriciteitsmarkt. De wetgever wil deze verschillen herzien.
Ten tweede is de technische inrichting van de energiemarkt veranderd. Waar we, als voorbeeld, eerst grootschalige, regelbare, fossiele elektriciteitscentrales hadden, vindt de opwekking van elektriciteit steeds vaker decentraal plaats in bijvoorbeeld zonneweides en windparken. Daar komt nog bij dat deze opwekking steeds vaker afhankelijk is van de weersomstandigheden. De wetgever vond dat deze nieuwe technische realiteit onvoldoende werd ondervangen in de bestaande wetgeving, dus ook hierom was een wijziging nodig.
Ten slotte zag de wetgever de noodzaak tot een nieuwe wet in maatschappelijke veranderingen. Zo is de samenleving in transitie naar een klimaatneutrale samenleving, naar een digitale samenleving en naar een samenleving waarin zelfbeschikking voorop staat. De bestaande Elektriciteitswet 1998 en Gaswet boden nog onvoldoende ruimte voor deze veranderingen.
De noodzaak voor een nieuwe wet is dus duidelijk, maar wat verandert de Energiewet nu precies? Het valt direct op dat we van twee wetten naar één wet gaan; de regels over elektriciteit en over gas voegt de wetgever in de Energiewet samen. Dat bekent dan ook dat de Energiewet meer ‘neutrale’ begrippen gebruikt dan wat we voorheen gewend waren.
Verder versterkt de Energiewet de bescherming van eindafnemers aanzienlijk. Het is daardoor straks, met name, duidelijker of een bepaalde bescherming geldt voor álle eindafnemers, alleen huishoudelijke afnemers of juist voor micro-ondernemingen. De bescherming wordt overigens ook deels uitgebreid, bijvoorbeeld in de vorm van strengere eisen voor vergunningsplichtige leveranciers. Dat zijn leveranciers die aan kleinverbruikers mogen leveren.
De Energiewet gaat straks ook meer en meer uit van een, zogenoemde, ‘actieve afnemer’. De wetgever wil namelijk dat afnemers rechtstreeks kunnen deelnemen aan de energiemarkten en zo beter kunnen profiteren van de voordelen die daaruit volgen. Een dergelijke afnemer kan dan bijvoorbeeld zelfopgewekte elektriciteit gaan gebruiken, verkopen of opslaan en deelnemen aan flexibiliteits- of vraagresponsregelingen. Dit betekent dat de Energiewet ook voorziet in een aantal nieuwe marktrollen en nieuwe contractsvormen mogelijk maakt. Zo voorziet de Energiewet in de mogelijkheid voor het ontplooien van activiteiten door meerdere marktdeelnemers op één aansluiting (artikel 2.2), de mogelijkheid van (onafhankelijke) aggregatie, waaronder vraagrespons (artikel 2.32 en 2.39), het recht van eindafnemers om zelfopgewekte elektriciteit te verkopen zonder te worden onderworpen aan onevenredige eisen of voorschriften (artikel 2.4), en het aanbieden van leveringsovereenkomsten op basis van een dynamische elektriciteitsprijs (artikel 2.9). We vermelden hierbij dat niet elke afnemer een actieve afnemer hoeft te zijn! Deze nieuw mogelijkheden zijn precies dat: mogelijkheden.
Verder wordt het regelgevende kader voor het netbeheer (straks: ‘systeembeheer’) herzien. Zo krijgen netbeheerders meer ruimte bij netcongestie, moeten zij transparanter zijn en krijgen netbeheerder meer ruimte voor variabele transportrechten. Ook heeft de minister straks meer invloed op de uitbreidings- en verzwaringswerkzaamheden van netbeheerders. De minister mag namelijk een prioritering aanbrengen in die werkzaamheden.
Op detailniveau verandert er nog meer en vallen de veranderingen die we hierboven beschreven ook verder uit te diepen. Dit gaat natuurlijk de omvang van één blogpost te buiten. We zullen daarom in afwachting van de inwerkingtreding van de Energiewet meerdere thema’s en veranderingen van de nieuwe Energiewet nader uitdiepen en toelichten.
