De opwarming van de aarde heeft een bijzonder uitgesproken effect op het Alpengebied. Net als de Noordpool wordt het Europese gebergte steeds groener. In het wetenschappelijke tijdschrift Science toonden onderzoekers van onder meer de Universiteit Utrecht aan de hand van satellietgegevens aan dat de vegetatie boven de boomgrens in 77 procent van de Alpen is toegenomen, waardoor de unieke biodiversiteit van de Alpen sterk onder druk komt te staan. In lager gelegen gebieden leidde een afname van de sneeuwdiepte er al toe dat sommige gebieden grotendeels sneeuwvrij zijn geworden.
Smeltende gletsjers zijn een symbool geworden van de klimaatverandering in de Alpen. Nu is het krimpende sneeuwdek al zichtbaar vanuit de ruimte, maar dit is zeker niet de grootste verandering. Dit is de conclusie van een internationaal team van onderzoekers uit Utrecht, Zwitserland en Finland, die voor het eerst uitgebreid onderzoek deden naar veranderingen in de vegetatieproductie in de Alpen.
‘’We zien nu hetzelfde 'vergroening'-fenomeen als gevolg van klimaatverandering in bergen.’’
-dr. Mathieu Gravey
Het team onderzocht de verandering in sneeuwbedekking en vegetatie met behulp van hoge-resolutiesatellietgegevens van 1984 tot 2021. Boven de boomgrens werd het in deze periode groener in meer dan driekwart van het geobserveerde gebied. Dat komt volgens de onderzoekers doordat planten nieuwe gebieden koloniseren en de vegetatie dichter en hoger wordt. Dit fenomeen van 'vergroening' als gevolg van klimaatverandering is al goed gedocumenteerd in het Noordpoolgebied, zegt Mathieu Gravey, assistent professor Geo-Environmental Data Science aan de Universiteit Utrecht en coauteur van de nieuwe studie. We zien nu datzelfde fenomeen in de bergen.
De schaal waarop veranderingen plaatsvinden blijkt enorm in de Alpen, zegt Sabine Rumpf, hoofdauteur van de studie en assistent professor aan de Universiteit van Basel. De auteurs tonen aan dat de toename van de plantenbiomassa vooral te wijten is aan veranderingen in de neerslag en langere vegetatieperiodes als gevolg van de stijgende temperaturen. Naarmate de opwarming van de aarde doorzet, worden de Alpen steeds groener, waardoor een vicieuze cirkel ontstaat: Groenere bergen reflecteren minder zonlicht en leiden daardoor tot verdere opwarming - en, op hun beurt, tot verdere inkrimping van het licht reflecterende sneeuwdek, zegt Rumpf.
Alpenplanten zijn aangepast aan barre omstandigheden, maar ze zijn niet zo goed in concurreren, voegt ze toe. Als de milieuomstandigheden veranderen, verliezen deze gespecialiseerde soorten hun evolutionaire voordeel en worden ze weggeconcurreerd: De unieke biodiversiteit van de Alpen staat daardoor onder grote druk.
In tegenstelling tot de vegetatie is de sneeuwbedekking boven de boomgrens sinds 1984 slechts matig veranderd. Toch is de verandering zorgwekkend, benadrukt Gravey. Tien procent van de gebieden die we observeerden, heeft nu aanzienlijk minder sneeuwbedekking vergelijken met 1984. De reden dat de verandering nu pas is ontdekt is waarschijnlijk te wijten aan de lagere satellietresoluties van eerdere studies, denken de onderzoekers.
Al jaren laten lokale metingen op de grond een afname zien van de sneeuwdiepte op lage hoogtes, voegt Grégoire Mariéthoz, professor aan de Universiteit van Lausanne, toe. Deze afname heeft er al voor gezorgd dat sommige gebieden grotendeels sneeuwvrij zijn geworden. Hoewel de satellietgegevens de onderzoekers enkel toelaten conclusies te trekken over de sneeuwbedekking en niet over de sneeuwhoogte, helpen die lokale metingen de onderzoekers wel om veranderingen in het sneeuwvolume af te leiden.
Opwarming veroorzaakt ook het verder smelten van gletsjers en het ontdooien van permafrost, wat kan leiden tot meer aardverschuivingen, steenval en modderstromen. Verder wijzen de onderzoekers op de belangrijke rol van sneeuw en ijs uit de Alpen voor de drinkwatervoorziening, recreatie en toerisme.
Sabine Rumpf et al. From white to green: Snow cover loss and increased vegetation productivity in the European Alps. Science (2022), DOI: /10.1126/science.abn6697
