Maandag 2 december startte in het Vredespaleis de grootste klimaatrechtszaak ooit. Het is niet alleen de grootste klimaatzaak, maar het is überhaupt de grootste rechtszaak in de geschiedenis. 98 landen en zo’n 12 organisaties worden gehoord. Eilandstaat Vanuatu heeft het Internationale Gerechtshof (ICJ) om een zogenaamde ‘advisory opinion’ gevraagd over de verantwoordelijkheid van staten bij het tegengaan van de klimaatverandering. Want de kosten én gevolgen van de klimaatcrisis komen nu terecht bij het Mondiale Zuiden, en specifiek kleine eilandstaten als Vanuatu. Tijdens de eerste week van de gehoren sloot ik aan op de publieke tribune van het Vredespaleis en ontmoette ik Indigenous activisten buiten het gerechtshof. Want waarom is deze zaak zo belangrijk en waarom is de aandacht van de Nederlandse duurzaamheidssector afwezig?
Vanuatu is een kleine eilandstaat in de buurt van Australië. Het is een van de vele eilandstaten wiens toekomst op het spel staat door antropocentrische klimaatverandering. En net als de meeste landen in het Mondiale Zuiden heeft Vanuatu geen aandeel gehad in de opwarming van de aarde. Deze inherent oneerlijke realiteit van de klimaatcrisis zorgde al voor een mislukte klimaattop in Azerbeidzjan. De klimaatfinanciering vanuit het Mondiale Noorden kwam uiteindelijk neer op zo’n schamele 300 miljard per jaar, ver onder het streefbedrag van het Mondiale Zuiden. Het feit dat het Mondiale Noorden voor het grootste gedeelte verantwoordelijk is voor de opwarming en klimaatcrisis is én blijft de olifant in de kamer. De historische feiten liegen niet om wie verantwoordelijk was voor het uitstoten van de CO2-emissies, zie het figuur uit Shivant Jhagroe’s inzichtelijke boek over klimaatrechtvaardigheid:
De gesprekken op de klimaattop zijn stroperig en lastig, omdat ze worden geplaagd door politiek en lobbyisten. Belangen van landen wegen soms zwaarder en elk woord moet worden gewogen bij het slotakkoord. Als via het recht een andere invulling aan staatsverantwoordelijkheid wordt gegeven kan dit grote gevolgen hebben en wordt de politiek omzeild. Het ICJ is gevraagd om naar twee vragen te kijken:
Wat zijn de verplichtingen van landen onder internationale wet-en-regelgeving bij het tegengaan van antropocentrische klimaatverandering?
Wat zijn de juridische implicaties als landen grote schade aan klimaat en andere landen toebrengen, met oog op kleine eilandstaten en andere ‘ontwikkelingslanden’ en huidige en toekomstige generaties?
De gehoorde landen en organisatie beantwoorden allemaal deze twee vragen. Ook in deze reacties is politiek en kleuring zichtbaar. Op dinsdagmiddag nam ik plaats op de publieke tribune om de bijdragen van een aantal landen te horen. Grofweg komt het op het volgende neer: landen uit het Mondiale Noorden hebben een nauwe interpretatie van hun verantwoordelijkheid die zich alleen beperkt tot de internationale verdragen als het Parijse Klimaatakkoord en biodiversiteitsakkoorden. Landen die nu letterlijk ‘op stoom komen’ spreken over ‘sustainable development’, om onder de groene vlag door uit te stoten. Het Mondiale Zuiden ziet het Mondiale Noorden als voornaamste verantwoordelijke voor de klimaatcrisis en vraagt hen om de handschoen op te pakken: in solidariteit in geld en in maatregelen.
De vraag is wat het ICJ gaat doen. De uitspraken van het Internationaal Gerechtshof zijn niet bindend zoals ze op nationaal niveau wel zijn. Echter, de uitspraak heeft wel een precedent werking en kan munitie worden in andere rechtszaken, specifiek rechtszaken tegen grote vervuilende landen. Denk bijvoorbeeld aan de klimaatzaak van inwoners van Bonaire samen met Greenpeace tegen de Nederlandse staat. Nieuwe jurisprudentie voor zaken als deze wordt op het moment opgetuigd in Den Haag. Dat deze zaak zelfs belangrijker is dan de COP, vertelde een van de mensen die ik tijdens mijn bezoek ontmoette. Er zijn namelijk veel Ngo’s, activisten, advocaten en andere vertegenwoordigers van 98 gehoorde landen aanwezig in Den Haag. Alleen de vertegenwoordiging vanuit de Nederlandse duurzaamheidssector was nogal… magertjes.
De gehoren duren tot 12 december. De uitspraak van het ICJ volgt ergens in 2025.
