De Nederlandse burger profiteert niet van wind op zee. Om stroom van de Noordzee in dienst van de burger stellen wil een nieuw initiatief meedingen naar de aanbesteding voor windpark IJmuiden Ver. Een primeur voor coöperatief eigenaarschap van windenergie op zee.
Windparken in de Nederlandse Noordzee zijn nu grotendeels eigendom van private- en buitenlandse (staats)bedrijven, zoals windpark Amalia dat in handen is van het Japanse Eneco (1). De huidige windparken op het Nederlandse gedeelte van de Noordzee hebben een capaciteit van 8,3 gigawatt, goed om ongeveer driekwart van de Nederlandse huishoudens van stroom te voorzien (1).
Maar daar gaat het niet naartoe. De industrie en datacenters gebruiken een groot deel van de energie van deze windparken. Sommige van deze bedrijven zijn zelfs mede-eigenaar en kunnen energie ook weer doorverkopen. Deze bedrijven bepalen daarmee de stroomprijs, terwijl burgers via belastingen voor de aanleg van de kabels naar windparken betaalt.
Volgens Siward Zomer, voorzitter van de landelijke koepel voor lokale energie coöperaties Energie Samen, vissen Nederlandse burgers dus achter het net. “Grote energiebedrijven verkopen de energie van onze Noordzee aan de hoogste bieder, dan wordt je als bewoner automatisch afhankelijk van de hoogte van de marktprijs. Het is vervelend als burgers, die collectief van het gas af gaan en moeten verduurzamen, niet zeker kunnen zijn van de energieprijs de komende vijftien jaar als dit model in stand wordt gehouden.”
De Nederlandse Noordzee kent zeven windparken die in 2022 een totaalvermogen van 2,5 gigawatt hadden. In 2030 moet dat met de aanleg van nieuwe parken 21 gigawatt worden (2). Doormiddel van tenders, ook wel aanbestedingen, wordt de aanleg van windparken aan partijen ‘gegund’. De overheid haalt eerst informatie op uit de markt en zet dan een tender uit met criteria waar ze op selecteert. Vaak gaat dit om prijs, kwaliteit en haalbaarheid, soms spelen ook andere factoren zoals duurzaamheid een rol. Daar reageren bedrijven vervolgens op en de partij met het beste plan mag het gaan uitvoeren.
Onze NoordzeeStroom (ONS) wil verandering brengen in het eigenaarschap van Noordzeestroom. Het initiatief van de coöperaties Windunie en Energie Samen wil voor 5 procent mede-eigenaar worden van één van de kavels van windpark IJmuiden Ver; IJmuiden Ver Beta, en zo het eerste coöperatieve windpark op zee bouwen voor en door Nederlandse bedrijven en inwoners.
De tender is nu geopend en bestaat uit vier kavels van elk 1000 MW. Vanaf 2027 moeten de eerste kavels stroom gaan leveren (3).
Zomer: “Als we dit windpark realiseren, kunnen we energie voor kostprijs verkopen, dat maakt het voor kleine bedrijven en burgers in energiecoöperaties makkelijker om een business case op te zetten.”
Maar hoe lokaal is energie die 54 kilometer uit de kust wordt opgewekt? “Wij zien wind van de Noordzee vooral als een back up voor Local4Local”, zegt Zomer. Bij Local4Local wordt duurzame energie lokaal opgewekt en gebruikt, zo krijgen gebruikers en omwonende betaalbare energie en meer democratisch zeggenschap over het energiesysteem.
“Op lokaal niveau kan je niet altijd voldoende kilowatturen opwekken voor de hele gemeenschap. De wind waait immers niet altijd en de zon schijnt niet altijd. Door lokale stroom gelijk te gebruiken en aan te vullen met wind van zee en eventuele overschotten van andere energiecoöperaties, kan je redelijk wat profiel van lokale burgers en bedrijven dekken. Mocht er dan toch nog een tekort zijn, dan kan dat alsnog van de internationale markten gehaald worden.”
Siward Zomer, voorzitter Energie Samen
Investeren in windparken op zee is aantrekkelijk omdat bedrijven 45,5 procent van de investeringskosten mogen aftrekken van de winst voor de vennootschapsbelasting. Ook krijgen eigenaren van windparken subsidie op de opgewekte energie (2).
Energiegrootverbruikers zoals Amazon en Google maken met zogenaamde Power Purchase Agreements (PPA’s langdurige afspraken voor de afname van windenergie, waarmee ze hun energiemix vergroenen en doorverkopen als ze de stroom niet nodig hebben (2). Door die PPA’s, die voor tien tot twintig jaar vastliggen, heeft Nederland weinig te zeggen over waar de stroom van de windmolenparken heen gaat.
In België is dit anders geregeld. Daar moet 20 procent van de windenergie van de Noordzee in gezamenlijk eigendom komen van burgers en bedrijven. “Daar heeft een samenwerking van energiecoöperaties de organisatie SeaCoop opgericht,” vertelt Zomer. “Zij gaan die 20 procent invullen.”
Iets waar Nederland nog van kan leren, want het feit dat stroom voor de kostprijs naar burgers gaat, levert bij de beoordeling in huidige tenders bijvoorbeeld geen extra punten op. Zomer: “Wij vinden natuurlijk wel dat dat een voordeel zou moeten zijn. De Nederlandse overheid zou in ieder geval moeten regelen dat deze gronden door Nederlandse burgers en bedrijven gebruikt kunnen worden.”
De Nederlandse overheid dit laten organiseren in een staatsdeelneming is volgens Zomer niet het antwoord. “Energie moet in eigendom zijn van de eindgebruiker en die moet de prijs en de bestemming bepalen. Dan is er een directe link met de belanghebbenden. Op het moment dat je daar een staat tussen zet, worden politieke afwegingen daarmee vermengd. Dan kan er gezegd worden: ‘Misschien moeten we de energie toch wat duurder gaan verkopen, want dan hoeven we wat minder te besparen op jeugdzorg’.”
Volgens Zomer is energieonafhankelijkheid ook belangrijk omdat bestuurders niet direct worden geraakt als het minder goed gaat op de energiemarkt. “Een coöperatie is een zelfbestuur, je bent zelf mede-eigenaar en eventueel ook afnemer. Als je merkt dat het met de organisatie niet goed gaat, dan grijp je direct in.”
Maar het winnen van een tender kan lastig zijn, zeker voor een nieuw initiatief dat moet opboksen tegen grote bedrijven met tenderervaring. “Daarom werken we samen met twee partijen die ons hierin versterken en ook de coöperatieve gedachte omarmen,” zegt Zomer. “Pensioenfonds APG/ABP heeft het kapitaal en SSE Renewables, een energiebedrijf uit het Verenigd Koninkrijk, heeft ervaring met soortgelijke tenders.” Of ONS de tender gaat winnen en daarmee de Nederlandse windenergie een stukje democratischer kan maken wordt nu dus afwachten.
1 https://www.ftm.nl/artikelen/van-wie-is-de-wind-op-de-noordzee
2 https://dashboardklimaatbeleid.nl/mosaic/mosaic/wind-op-zee
3 https://www.noordzeeloket.nl/functies-gebruik/windenergie/doorvaart-medegebruik/ijmuiden-ver/
