Sinds begin jaren ‘90 is de uitstoot van stikstof (stikstofoxide en ammoniak) landelijk ruim 2,5x verminderd. Toch is de Nederlandse natuur nog steeds overbelast met stikstof. Dat is zorgelijk voor de natuur en biodiversiteit en vraagt een stevige aanpak. ‘Stop met sectoraal kruidenieren op locatie, begin met gebiedsgericht werken’, stelt adviseur Sander Simonse. Hij vertelt hoe je dat doet aan de hand van voorbeelden uit de praktijk.
Het stikstofprobleem in Nederland zorgt ervoor dat allerlei ontwikkelingen stil liggen. Er worden maatregelen om de stikstofoverbelasting te verminderen uitgevoerd en nieuwe maatregelen bedacht.
De aandacht richt zich op quickwins: waar kan ik eenvoudig stikstofruimte creëren zodat een ontwikkeling die stikstof uitstoot, alsnog gestart kan worden? Denk bijvoorbeeld aan agrarische bedrijven uitkopen die piekbelaster zijn of de wens de veestapel met 40% te reduceren.
Deze denkwijze is locatie- en sectoraal gericht, waardoor vaak te weinig wordt gekeken naar de context van het gebied. Dat is een gemiste kans voor een duurzaam en robuust gebiedsperspectief. Dus stop met sectoraal kruidenieren op locatie, begin met gebiedsgericht werken. Goed nieuws: dat kan echt.
In Noord-Veluwe en Noordwest-Overijssel wordt al gebiedsgericht gewerkt. We delen hier de belangrijkste lessen hoe ze dat doen:
• Ontwikkel samen een beeld van de kracht en opgaves van het gebied: er spelen altijd meerdere opgaves
• Wees bereid te handelen vanuit het perspectief van het gebied: leg de hele puzzel en ga niet met een puzzelstukje (sectoraal) aan de slag
• Doe het samen met de gebiedspartners (denk aan agrarische en natuur-, bewoners- en agrarische organisaties, lokale overheden) en gun de ander ook wat.
De Regio Noord-Veluwe ligt tussen twee natuurgebieden Natura 2000 in: de stikstofgevoelige Veluwe en het Veluwemeer dat niet stikstofgevoelig is. Er is een relatief smal gebied waar wonen en werken plaatsvindt. De gemeenten van de Noord-Veluwe willen bescherming geven aan de unieke natuur van de Veluwe maar ook ruimte blijven bieden voor ontwikkeling op de thema’s werken, wonen en recreëren.
In eerste instantie werd aan losse projecten en maatregelen gedacht. Hiermee kon lokaal stikstofwinst worden geboekt en bijvoorbeeld een woningbouwlocatie met een aantal huizen worden gestart. Echter de woningbouwopgaven van de gemeenten zijn groter en bij een aantal zelfs véél groter. Daarnaast is er ook de wens om een stevige landbouwsector in de regio te behouden, moet er ruimte zijn voor andere bedrijven om te ontwikkelen en vraagt de recreatieve sector die dominant aanwezig is, nieuwe impulsen.
De conclusie was dan ook dat de huidige aanpak te weinig soelaas bood. Onze aanpak vanuit Over Morgen was erop gericht om het gebied centraal te stellen. Omdat alle opgaven daarin samenkomen en alleen vanuit de samenhang van het gebied deze ingewikkelde puzzel gelegd kan worden. We hebben daarvoor alle ontwikkelingen die er (mogelijk) gaan spelen samen met de gemeenten en gebiedspartners geïnventariseerd: waar zitten knelpunten en waar liggen kansen.
Vanuit deze inventarisatie kwam al snel een visie naar boven over waar stikstofruimte gewonnen kan worden en welke nieuwe ontwikkeling (wonen, landbouw, bedrijven of recreatie) op welke plek het beste past. Met gemeenten en gebiedspartners hebben we hiervan een visie kaart gemaakt waarin we zones kunnen aanwijzen waar welke ontwikkeling het beste past. Ook hebben we met elkaar antwoord gevonden op de vraag hoe we dit kunnen uitvoeren en wat daar voor nodig is.
De regio heeft nu een gebiedsgerichte aanpak ontwikkeld vanuit deze visie (of een stip op de horizon) hoe hun gebied er beter van wordt. De aankoop van bedrijven maakt onderdeel uit van deze gebiedsgerichte aanpak maar is nu onderdeel van een strategie voor het hele gebied. Een bedreiging is omgezet naar een kans voor gebiedsgerichte aanpak: ontwikkeling van natuur, landbouw, recreatie en wonen staat nu echt op de kaart in de Noord-Veluwe.
Noordwest-Overijssel wordt gekenmerkt door veel Natura-2000gebieden, waaronder het grootste veenmoeras van Europa, een nationaal landschap en veel diverse melkveehouderijbedrijven. Gebieden beneden en boven NAP: het is Nederland in het klein. De stikstofdruk op Natura2000-gebieden onderling is verschillend binnen de provincie en zelfs in Noordwest-Overijssel. En er is een grote opgave om bodemdaling (veenweideproblematiek) tegen te gaan.
Vanuit de landelijke opgave van CO2-reductie in veengebied ligt indicatief 10% in Noordwest-Overijssel. Klimaatverandering en het ongunstige peilbeheer hebben daarop veel impact. Tel daarbij op de grote verstedelijkingsopgave in Zwolle en Kampen (en behoefte aan stikstofruimte) en de conclusie lijkt: er is letterlijk te weinig ruimte voor alle opgaves en wensen. Tegelijk ziet iedereen hoe alles met elkaar samenhangt, maar hoe lossen we het op?
Provincie Overijssel heeft deze opgaves rondom stikstofreductie, natuurherstel , bodemdaling (veenweideproblematiek) en landbouw gecombineerd in een gebiedsgerichte aanpak. Alle relevante thema’s en sectoren die het gebied sterk beïnvloeden, worden geïnventariseerd en geanalyseerd. Dat is op dit moment in volle gang en alle gebiedspartners doen mee. Hiermee ontstaat gemeenschappelijke inzicht in het gebied en haar opgaves, bijvoorbeeld waar welke type agrarische bedrijf zit, of ze willen stoppen of uitbreiden, waar natuur of recreatie extra ruimte nodig heeft. Dat is winst in een tijd waarin betrouwbaarheid en uitleg van informatie soms een discussie is.
De vervolgstap is slimme combinaties maken tussen alle opgaves wat lokaal maatwerk wordt. Er ontstaat ruimte voor woningbouw en hoe je landbouw, natuur, biodiversiteit robuuster maakt, waarbij stikstof- en CO2-uitstoot en bodemdaling wordt tegengegaan. Daarnaast tonen we ook waar het knelt en kan het uitkopen van piekbelasters een resultaat zijn van het gebiedsproces, maar niet het vertrekpunt.
We zitten er nu middenin en zien dat er stevig wordt onderzocht en samengewerkt in Noordwest-Overijssel. Het collectief oppakken van alle opgaves door gebiedspartners is een goede start.
Kortom: het oplossen van stikstofproblemen en de ontwikkeling van een robuust ecosysteem waar wonen en werken ontwikkeld kan worden kunnen heel goed samengaan. In Noord-Veluwe en Noordwest-Overijssel zien we het belang om het perspectief van het hele gebied centraal te stellen.
Omarm de benodigde transities als kans voor het gehele gebied. Noem het de ideale samenwerking herontdekken tussen ‘people, planet en profit’. De keuzes die je dan maakt lossen niet alleen acute problemen op, maar verduurzamen het gebied en al haar functies juist ook op lange termijn: over morgen begint vandaag!
