‘Genetische variatie is van cruciaal belang voor het in stand houden van elke populatie, maar ook voor het verbeteren van dierenpopulaties’, zegt prof. dr. ir. Mario Calus in zijn inaugurele rede als hoogleraar en leerstoelhouder Fokkerij en Genomica aan Wageningen University & Research op 2 mei. ‘Use it but don’t lose it’, luidt Calus’ centrale boodschap: de cruciale balans tussen het benutten en behouden van genetische diversiteit.
In zijn visie op de toekomst van de veehouderij benadrukt Calus dat veranderende maatschappelijke wensen ook nieuwe eisen stellen aan dieren. ‘Dierwaardige veehouderij vraagt om dieren die sociaal zijn, goed omgaan met stress, een hoge weerstand hebben en efficiënt omgaan met vezelrijker voer. Al deze eigenschappen zijn deels erfelijk – en dus beïnvloedbaar via fokkerij’.
Door nieuwe kenmerken toe te voegen aan fokdoelen, zoals klimaatbestendigheid of dierwelzijn, verandert ook de genetische samenstelling van toekomstige generaties. ‘Ook hier geldt: gebruik het, maar verlies het niet. Zonder voldoende genetische variatie valt er op termijn niets meer te selecteren’.
De genetische selectie is ongeveer 10 duizend jaar geleden begonnen met het domesticeren van dieren. Selectie is essentieel om gewilde eigenschappen te verbeteren, zoals vruchtbaarheid, gezondheid of voerefficiëntie.
Dankzij moderne (computer)technieken zoals genomische voorspellingen kunnen onderzoekers nu veel preciezer bepalen welke dieren over de beste genetische aanleg beschikken. Toch is dit volgens Calus geen vrijbrief voor ongeremde selectie. De balans tussen genetische vooruitgang en het behoud van diversiteit is cruciaal, en complex.
‘In ons vakgebied hanteren we het model P = G + E: het fenotype is de som van genetica en omgeving’, legt Calus uit. ‘Maar in werkelijkheid spelen ook interacties tussen dieren, het microbioom, en zelfs epigenetische factoren een rol. Juist die complexiteit maakt ons werk uitdagend en maatschappelijk relevant’.
‘Als we steeds dezelfde dieren selecteren als ouders van de volgende generatie, verliezen we genetische diversiteit’, waarschuwt Calus. ‘En dat maakt populaties kwetsbaarder voor ziektes, veranderende omgevingen en onverwachte uitdagingen’.
Daarom benadrukt Calus tot slot de ethische kant van zijn werk: ‘Om verschillende redenen leven we al eeuwenlang samen met dieren. Dat brengt verantwoordelijkheid met zich mee: we hebben de plicht om hun genetische gezondheid en toekomst veilig te stellen – voor henzelf én voor toekomstige generaties mensen en dieren’.
