Het Nationaal Klimaat Platform (NKP) is in 2022 door toenmalig minister Jetten van Klimaat en Energie in het leven geroepen om te helpen het klimaatbeleid te versnellen. Het platform vormt een brug tussen de dynamiek in de samenleving en het beleidsproces in Den Haag. Kees Vendrik is door het toenmalige kabinet tot voorzitter benoemd en eind 2024 in die functie herbenoemd tot eind 2026 door het huidige kabinet. Energie en Duurzaamheid ging met hem in gesprek over het werk van het NKP.
Dit artikel is afkomstig uit PONT, vakblad energie en duurzaamheid (editie 2025-1)
Vendrik: ‟Het Klimaatakkoord van 2019 was een stap voorwaarts, maar bepaald geen perfect plan, het was vooral papier. Er gebeurde nog niet zo veel aan de uitvoering. Nu, zes jaar later is het debat totaal anders. Verduurzaming is een hoofdroute geworden voor de economische strategie van Nederland en Europa. Het gaat nu niet meer alleen om klimaat, maar het is een veel bredere beweging vanuit de maatschappij, die samenhangt met allerlei andere maatschappelijke belangen. Met verbinding naar bestaanszekerheid en energieonafhankelijkheid. Dit stemt me hoopvol. Maar hoe dat met het huidige kabinet verder gaat, dat moet nog blijken.
Er zijn verschillende drijvende krachten in de maatschappij die de transitie te versnellen. Energieonafhankelijkheid is sinds de Oekraïne-oorlog naast klimaat weer een extra driver geworden. De energietransitie is erop gericht onze energie meer zelf te produceren.
Bedrijven bepleiten de energietransitie bovendien vanwege hun concurrentiepositie. Wij gaan het met die hoge gasprijzen niet redden tegenover Amerika of China. Dat zei Ingrid Thijssen van VNO/NCW recent ook. We zullen het moeten hebben van de eigen voortgang van de duurzame transitie, van een snelle opschaling, van een duurzaam aanbod.
Een andere factor is de netcongestie. Daardoor wordt samenwerken urgent voor bedrijven, ze moeten elkaar lokaal helpen met verduurzamen en met eigen opwek. Op bedrijventerreinen zie je daar schitterende voorbeelden van. Ik heb minister Hermans voor de Kerst nog geschreven dat ondernemers hiermee aan de slag moeten. Energiehubs kunnen een heel goede rol spelen om netcongestie tegen te gaan. Dan heb je lokale opwek nodig en dat wordt nogal eens vergeten. Hermans moet dat stimuleren en bewaken.”
Voorbeeld: sportaccommodaties
‟We zijn bijvoorbeeld bezig met het verduurzamen van sportaccommodaties. In 2024 hebben we hiervoor samen met NOC-NSF een programma uitgebracht en we werken er nu aan met de ministeries van KGG, VRO en VWS. Destijds heb ik tegen minister Jetten gezegd: “Kijk verder dan die CO2-uitstoot.” Elke week lopen op de sportaccommodaties zo’n 6 miljoen Nederlanders rond die over het algemeen een diepe band hebben met hun sportclub. Doe iets aan de bestaanszekerheid van de clubs, dat kan via verduurzaming. Minder en goedkopere energie kan ook leiden tot lagere contributie. Tevens vormt een club met duurzame energie een prachtig voorbeeld dat kan doorwerken bij de families thuis. Daar zit je draagvlak.
Bovendien ben je ook hier weer bezig met het verder vormgeven van het decentrale energiesysteem. In Eindhoven is bijvoorbeeld in een sportcomplex het kunstgras weggehaald en is daaronder een collector, een geweldig bak water aangelegd. Het water koelt het kunstgras in de zomer en verwarmt in de winter een paar honderd huizen.”
Voorbeeld: landbouw
‟Een ander voorbeeld is de landbouw. Verduurzaming wordt ook daar steeds meer gezien als middel en niet als doel op zich. In de landbouw heeft het NKP recent een signalenrapport uitgebracht met als boodschap dat, om gangbare boeren perspectief te bieden, verduurzaming de weg is. Daarover is eigenlijk iedereen het uiteindelijk eens. Verduurzaming kan bedrijven levensvatbaar maken. Maar er is nog een hele weg te gaan. Het signalenrapport komt voort uit de landbouw zelf. We zijn langs geweest bij alle soorten landbouwvormen en -groepen. Dat heeft geleid tot een verbinding met Joris Lohman, de directeur van Foodhub. Vervolgens hebben we samen aan Imke de Boer opdracht gegeven om alle landbouwvisies en voedselvisies op rij te zetten. Wat blijkt: er is grote overeenstemming over waar de agrarische sector naartoe moet. Verduurzaming is daarin een belangrijke rode draad.
Zo werken wij met het platform: we halen de kennis uit het veld op en gaan daarmee aan de slag. Steeds weer blijkt dat mensen behoefte te hebben aan een stip op de horizon. Je moet de bestaanszekerheid garantstellen. Wat betekent het voor hun portemonnee als ze omschakelen naar een duurzame bedrijfsvoering? Dit soort sommen bleek bij de LNV niet op de plank te liggen. We zijn er toen zelf met financiële experts achteraan gegaan. Hoofd, hart, handen en portemonnee moeten met elkaar sporen.”
En burgers en jongeren?
‟Met burgers die klimaatverandering ontkennen of oninteressant vinden, kom je niet verder. Maar de groep burgers die aarzelt, is veel groter, daar richten we ons liever op. Een ruime meerderheid van de Nederlanders vindt de klimaatverandering een groot probleem, een ruime meerderheid vindt dat er wat aan moet gebeuren, een ruime meerderheid vindt dat de politiek ertegenaan moet, een ruime meerderheid wil graag meedoen, een ruime meerderheid vraagt zich af wat men zelf kan doen maar ziet allerlei praktische bezwaren. Die proberen we dan zo veel mogelijk weg te nemen.
Wat jongeren betreft zijn we als NKP vorige zomer langs festivals en mkb-opleidingen geweest. Als je daar over klimaat begon, liep de klas leeg, maar de leerlingen hadden veel belangstelling voor milieu, gezond eten en gezond leven. Ze willen dezelfde richting uit, maar benoemen het anders. Als je een ander narratief hanteert, blijken ze er wel voor open te staan.”
‟De Regionale Energie Strategie (RES) ontstond vanuit het idee “we moeten het anders doen, niet meer alleen van bovenaf”. Men ging daarom op zoek naar regionaal draagvlak. Dat staat soms op gespannen voet met versnellen. Toch moeten we “doordrukken” vermijden. Bij de Rijkscoördinatieregeling hebben we gezien dat vervolgens iedereen zijn handen ervan af trekt. Burgers denken: wij gaan er niet meer over, we moeten onze mond houden. Maar we leven in een democratie. Wat je nodig hebt, is verbinding. Dus niet doordrukken, maar blijven praten. Zeg dat een bepaalde plek nodig is voor de energietransitie en vraag burgers wat ze nodig hebben. Omgevingsfondsen zodat burgers er wat voor terugkrijgen, bijvoorbeeld. Dat moet standaard worden.
Om te versnellen, mis ik ook een besef dat nationale kosten en negatieve lokale beslissingen samenhangen. Er wordt te gemakkelijk ‘nee’ gezegd tegen lokale wind- en zonprojecten. Als je niet lokaal wilt opwekken om ook lokaal te gebruiken, moet de stroom ergens anders vandaan komen. Dat is vaak veel duurder, omdat het stroomnetwerk dan verder verzwaard moet worden. Lokaal nee zeggen betekent dat je de rekening bij anderen neerlegt. Je moet je steeds afvragen wat de nationale kosten zijn van een lokaal besluit. Het is een taak van de minister om te zorgen dat dit transparant is. Nee zeggen mag niet gratis zijn.
Bij het Klimaatakkoord is afgesproken dat de transitie tegen de laagst mogelijke kosten moet. De praktijk is dat dit niet gebeurt. Dat geldt ook bij de collectieve warmtenetten. De kosten komen in elk afzonderlijk project, terwijl bij de individuele warmtepompen de kosten uiteindelijk in de portemonnee van alle burgers landen, omdat daarvoor het stroomnetwerk verder verzwaard moet worden. Dat is hartstikke duur. De oplossing is het collectieve aanpak van de warmte.
Ook het versnellen van procedures kan helpen. Maar bedenk dat de grootste vertraging vaak door de overheid zelf veroorzaakt wordt. Neem bijvoorbeeld de aanleg van onderstations. Die stuit op gebrek aan tijd en mensen, en gemeenten geven er vaak geen prioriteit aan. Wat we nodig hebben is een bedrijfsmatig proces, een soort lopende band voor vergunningen voor onderstations. Bij wind op zee heeft deze aanpak prima gewerkt.
Belangrijk voor het bereiken van de zo laag mogelijke kosten die we in het Klimaatakkoord hebben afgesproken, zijn de lokale samenwerkingsverbanden van bedrijven en burgers, met hun lokale opwek en gebruik van energie. Daarmee hoeft het elektriciteitsnet minder verzwaard te worden, dat maakt veel uit in de kosten. Maar binnen het decentrale energiesysteem moet men dan wel de ruimte krijgen voor eigen opwek. Het in het Klimaatakkoord vastgelegde uitgangspunt van 50 procent lokaal eigendom is belangrijk voor versnelling van de energietransitie. Als je dat bemoeilijkt met strakke afstandsnormen voor wind op land en een strikte interpretatie van de zonneladder, belemmer je de kansen voor de lokale eigen opwek door burgers en bedrijven. De toekomst zit in energiegemeenschappen als dragers van de energietransitie. Het is een hele onderneming om die gestructureerd van de grond te krijgen. Maar je ziet dat zich hiervoor van alles ontwikkelt op de markt. De regionale delen van VNO/NCW functioneren bijvoorbeeld vaak als een soort makelaar om ondernemers samen te brengen, bijvoorbeeld bij restwarmtebenutting. Dat zijn hoopvolle initiatieven. Je ziet in deze fase van de transitie dat veel meer partijen opstaan en aan de slag gaan.”
Vendrik is ook voorzitter van het IMVO-convenant (Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) voor de sector hernieuwbare energie. Daarbij wordt gelet op aspecten als milieu- en natuur-impact, werkomstandigheden en mensenrechten. ‟Dat is belangrijk nu de energietransitie mainstream wordt en er steeds meer grondstoffen, kritieke mineralen en waterstof uit het mondiale Zuiden worden betrokken. Maar China en de VS zijn sterkere concurrenten. Dus we moeten die productie in Nederland en Europa zelf gaan doen, met scherpe controle op de toeleverketens en met inzet op minder energie- en grondstofgebruik. Daarmee ontlast je het mondiale Zuiden. In de wind-op-zeetender voor IJmuiden Ver is IMVO als tendercriterium opgenomen. Doe dat bijvoorbeeld ook bij toekomstige tenders voor waterstof-import.”
Dit artikel staat in PONT, vakblad energie en duurzaamheid (editie 2025-1). Ieder kwartaal duiken we met dit nieuwe magazine de diepte in, met interviews, verdiepingsartikelen en opinies van experts op het gebied van energie en duurzaamheid. En bovendien: je kunt het helemaal gratis in de bus ontvangen. Klik hier voor meer informatie of een kosteloos abonnement .
QR codes:
https://nationaalklimaatplatform.nl/default.aspx
https://www.nationaalklimaatplatform.nl/nieuws12/2973182.aspx
https://www.nationaalklimaatplatform.nl/nieuws12/2750350.aspx?t=Verduurzaming-biedt-gezonde-toekomst-voor-amateursport
