Is het tijd voor een heroverweging van de kerncentrale, of kunnen we onze tijd tot 2030 beter anders besteden? Klimaatweb sprak in twee aparte Zoom-sessies met Mark Harbers (VVD) en Mathijs Sienot (D66). Beiden Kamerlid Energie en Klimaat, beiden met een uitgesproken visie over hoe de energietransitie eruit moet komen te zien. Over de rol van kernenergie in die transitie verschillen ze van mening. Twee gesprekken in één, over de voor- en nadelen van kernenergie: past het in het energiesysteem van de toekomst of zijn er betere alternatieven?
Als Kamerlid Energie en Klimaat houdt Harbers zich sinds september 2020 bezig met onder andere kernenergie. Hij nam het stokje over van Klaas Dijkhoff, die dit gesprek al eerder op gang bracht. In plaats van het steeds over dezelfde problematiek rondom kernenergie te hebben - veiligheid, geld, niemand doet het - heeft Harbers het liever over de mogelijkheden. “Veel mensen redeneren als volgt: Kernenergie mag, maar het gebeurt niet, dus we hebben het niet nodig. Wij willen uit die kip en ei-discussie komen.”
Waarom dan kernenergie? “Het einddoel staat vast: in 2050 zijn we klimaatneutraal. Maar dit is een kwestie van hoe willen we daar komen. Zodanig dat je ook nog ruimte overhoudt, en zodanig dat we ons niet te zeer afhankelijk maken van grootschalige import van energie uit het buitenland. De eerstkomende jaren moeten we noodgedwongen, na het stoppen van de gaswinning in Groningen, naar een situatie waarin we grootschalig energie moeten gaan importeren. Een beetje afhankelijkheid kan, maar structureel 100 procent afhankelijkheid? Liever niet. En ja, het is niet zo dat als we geen kerncentrales bouwen, dat we dan het hele klimaatdoel niet kunnen halen. Het verschil van mening in de politiek is denk ik vooral met welke middelen dat moet gebeuren, wat je bereid bent ervoor te laten en hoeveel ruimte de energieopwekking in Nederland kan innemen.
“Het is niet zo dat als we geen kerncentrales bouwen, dat we dan het hele klimaatdoel niet kunnen halen.” – Mark Harbers
D66 is niet tegen kernenergie, maar volgens Sienot wordt in de discussie rondom kernenergie het doel en het middel nogal eens verward. “Kernenergie is niet het doel. Het doel is om de klimaatdoelstellingen te halen, beneden twee graden opwarming blijven en flink richting de anderhalve graad. Hoe je daar komt is door schone, betrouwbare en betaalbare energie op te wekken en te zorgen dat het voor iedereen goedkoop en makkelijk wordt om van schone en goedkope stroom te profiteren. Zon en wind zijn de allereerste en belangrijkste bestanddelen van ons toekomstige energiesysteem. Dat zegt eigenlijk elk rapport. De VVD wil het volgens mij vooral graag over kernenergie hebben, zodat ze nu niks hoeven te doen. Het is uitstelgedrag. Maar die luxe hebben we niet.” Tegelijkertijd benadrukt Sienot dat het vizier open blijft voor ontwikkelingen in kernenergie. Als het zich bewijst als een goede oplossing, dan staat D66 ervoor open.
Een belangrijke reden voor VVD om in te zetten op kernenergie is de ruimte die het bespaart, en behoud van het “mooie Nederlandse landschap”. “We hebben ook ruimte nodig voor nog een miljoen huizen de komende tien jaar. Het knelt aan alle kanten. Daarom is het maar zeer de vraag of we straks voldoende ruimte hebben om alle zonnepanelen en windmolens te plaatsen die je nodig zou hebben. Als je de ruimte die energieopwekking in beslag neemt erbij betrekt, dan zouden een paar kerncentrales wel heel veel schelen. “Als Nederland helemaal zelfvoorzienend wil zijn heb je heel veel water- en grondoppervlak nodig voor zonnepanelen en windmolens. Dat is ruimte die we in Nederland niet hebben.” Het draagvlak voor windmolens en zonneweides is aan het afnemen zegt Harbers. Hij ziet kernenergie als de oplossing om zelfvoorzienend te zijn en tegelijkertijd ruimte over te houden. “Dus overal waar het kan in de Noordzee, prima, zet daar windmolens neer. Overal waar op daken zonnepanelen kunnen liggen, doe dat. Dan heb je al een groot deel van je energiebehoefte voorzien. Je hebt alleen nog iets nodig voor de dagen dat de zon niet schijnt of de wind niet waait.”
“De VVD wil het volgens mij vooral graag over kernenergie hebben, zodat ze nu niks hoeven te doen. Het is uitstelgedrag. Maar die luxe hebben we niet.” – Matthijs Sienot
“Zon en wind leveren niet altijd. Er is helemaal niemand die daar geheimzinnig over doet” stelt Sienot. Hij ziet de voordelen die VVD benoemt, maar wijst ook op de nadelen. “Kerncentrales nemen weinig ruimte in, maar kosten veel tijd en geld om neer te zetten en ook om weer op te ruimen. Het is niet voor niks dat het nergens op dit moment in West-Europa nieuwe centrales worden gebouwd. Zelfs in een land als Frankrijk, waar ze ontzettend veel kerncentrales hebben gebouwd, is de discussie over nieuwe centrales op de lange termijn geschoven.”
En hoe zit het met het afval, de ruimte die dat inneemt, en de veiligheid? Harbers: “Er zijn twee dingen waar je nooit een loopje mee kunt nemen bij kernenergie. Ten eerste is dat de veiligheid. Iedere vorm van energieopwekking heeft veiligheidsrisico's. Bij kernenergie moet je je, bij wijze van spreken, tegen alle risico's maal 10 wapenen. Dat doen we gelukkig ook. Onze kerncentrale in Borssele voldoet aan de hoogste veiligheidsstandaarden en wordt ieder jaar gecontroleerd. Het tweede is het afvalprobleem, maar ook iedere vorm van energieopwekking veroorzaakt afval. Een windmolen die ooit aan zijn eind komt, moet ook weer gerecycled worden. Gelukkig kunnen we dat in Nederland heel goed. Als je naar het volume van nucleair afval kijkt, is die heel bescheiden vergeleken met andere energieopwekking. Hoog en laag nucleair afval bij elkaar is in totaal 72 kubieke meter per jaar uit die ene kerncentrale in Borssele. Dat valt in het niet bij heel veel andere afvalstromen, maar je moet er wel ongelooflijk zorgvuldig mee omgaan natuurlijk.”
Het is in Nederland niet verboden om een kerncentrale te bouwen, toch is er al jaren geen interesse. De VVD wil uit de ‘kip-en-ei’-discussie komen, maar hoe dan? Door middel van een marktconsultatie wil VVD, samen met het CDA erachter komen wat de markt wil. In de loop van dit jaar komt daar een resultaat uit. “Ofwel het kan echt niet, of de markt zegt dat ze wel in beweging wil komen als bepaalde zaken worden georganiseerd.” Van de marktconsultatie verwacht Harbers vooral dat marktpartijen zullen zeggen dat er andere voorwaarden moeten worden gecreëerd. Bijvoorbeeld de rentevoet, die ligt voor kerncentrales namelijk vaak hoger dan voor andere energievormen. Het kan ook dat de markt zegt dat ze een garantstelling willen van de overheid, of subsidie net als voor wind- en zonne-energie. “Zo zijn er een aantal mogelijkheden te bedenken waardoor het misschien lukt. Ik wil die niet als politicus bedenken, ik wil dat de markt zich eerst uitspreekt over wat zij nodig hebben.”
Opvallend, want VVD was in de eerste instantie geen voorstander van subsidies aan wind- en zonne-energie. Waarom zouden ze nu wel bereid zijn om subsidie uit te trekken voor kernenergie? Harbers: “Wij zijn niet de partij die opgericht is om aan alles subsidie te geven, maar het klimaat is een grote maatschappelijke opgave waarvoor het wel nodig is. Daarom vinden wij dat subsidie open zou moeten staan voor alle mogelijke oplossingen, dus ook voor kernenergie.” Hij stelt dat windmolens aanvankelijk ook gesubsidieerd zijn, waardoor ze in grote aantallen zijn gebouwd. Dit resulteerde in het dalen van de kostprijs waardoor er nu windparken op de Noordzee gebouwd kunnen worden zonder subsidie. “Dat zou je misschien met kernenergie ook kunnen bereiken, als je die ook in aanvang subsidieert”.
Sienot vindt de aanname dat subsidie voor kernenergie eenzelfde positief effect zou kunnen als het op wind op zee heeft gehad “begrijpelijk, maar ook een beetje hilarisch”. Op die manier zou je kernenergie tot het doel maken, terwijl het niet zeker is dat het dan ook daadwerkelijk goedkoper zou zijn. “Uit diverse rapporten blijkt dat het zich nog moet bewijzen, er zijn ook andere opties. Dus waarom nu al een tender alleen voor kernenergie uitschrijven? Waarom nu al investeren in kernenergie, terwijl je het misschien helemaal niet nodig hebt? Dan liever een tender voor leveringszekere bronnen in aanvulling op zon en wind. Dan hebben groene waterstof, groen gas of gas met CCS ook een kans.”
Om financieel rendabel te zijn moeten kerncentrales op volle kracht draaien, vanwege de hoge kosten om een centrale te bouwen. Critici zeggen daarom dat kernenergie geen goede aanvulling is op een elektriciteitsnetwerk dat al grotendeels uit wind en zon zal bestaan tegen 2030, een flexibele bron past hier beter bij. Sienot: “Kerncentrales zijn duur, je hebt veel kosten vanaf het begin. Die moet je terugverdienen. Om dat geld terug te verdienen moet een kerncentrale bijna volcontinu draaien. Zelfs de rapporten die pro-kernenergie zijn zeggen dat dit lastig in te passen is in een systeem met veel zon en wind, omdat de centrale dan te weinig rendabele uren stroom kan leveren. Nederland heeft straks 75 procent zon en wind, en nog meer na 2030.”
Harbers: “In Kamerdebatten wordt dit me ook vaak voor de voeten geworpen. Het is maar net de vraag hoe je het energiesysteem inrekent. De reden dat we vanuit de VVD dit jaar de discussie zijn gestart is juist omdat wij kernenergie iets vinden voor de periode na 2030. Als je kijkt naar de elektriciteitsbehoefte in 2030, dan zal er wel 70 procent uit wind en zon komen. In de 20 jaar daarna stijgt de elektriciteitsvraag alleen nog veel sterker, omdat de industrie dan grootschalig over zal gaan op elektrificatie en waterstof. Net als een gascentrale kan een kerncentrale binnen een paar minuten afschalen, maar financieel is het inderdaad handiger om een centrale volcontinu stroom te laten leveren. Dat kan prima, maar dan moet je ervoor zorgen dat de reststroom uit kerncentrales omgezet kan worden in waterstof.”
Sienot en Harbers zijn het dus met elkaar eens dat de elektriciteitsvoorziening in 2030 rond de 70 à 75 procent uit wind en zon zal bestaan – conform het Klimaatakkoord. De discussie gaat echter over de invulling van het overige deel. Dat hoeft niet per se kernenergie te zijn, stelt Sienot. “Voor die laatste 15 of 20 procent kun je oplossingen vinden. Daar kun je gewoon tenders (aanbestedingen) voor uitschrijven, zoals we dat ook deden voor die eerste 80 procent. Zo hebben we goedkope wind op zee gekregen. Laat partijen maar met oplossingen komen voor duurzame energie met leveringszekerheid.”
Volgens Harbers gaat het zonder kernenergie nooit lukken om voldoende (groene) waterstof te produceren. “Dat zul je grootschalig moeten importeren over 20 à 30 jaar. De overtollige stroom voor kerncentrales kan dus ook een rol spelen in het produceren van zo veel mogelijk waterstof in Nederland. Dat kun je een tijdje opslaan en zo creëer je ook een buffer voor die momenten dat er meer waterstof nodig is. Die stroom kun je altijd wel kwijt.” Aan de andere kant hoeft Nederland niet zelfvoorzienend te zijn, geeft Harbers toe, maar dan maak je je in hoge mate afhankelijk van import. “Bijvoorbeeld van gas uit Rusland, of waterstof die in Noord-Afrika wordt opgewekt. Geopolitiek levert dat best wel hoofdbrekers op. Stel je voor dat die landen zeggen dat ze een visa willen in ruil voor waterstof?”
Voor D66 is het importeren van waterstof wel een interessante optie. “Wij denken en handelen internationaal. Dus ook op energie, we halen nu hartstikke veel van onze energie uit andere landen. Dat is een gegeven. En natuurlijk kunnen we straks met zon en wind heel veel in eigen land opwekken, maar denken dat je alles hier gaat oplossen, dat is een waanidee op zo'n klein puzzelstukje van de wereld, waar zoveel activiteit en zoveel bedrijvigheid plaatsvindt. En waar zoveel mensen wonen. Dus we zullen ook uit het buitenland moeten halen. Daarvoor is Rotterdam een fantastische hub. Wij zeggen: zorg dat je die keten alvast tot stand brengt. Zorg dat je daarmee aan de slag gaat. Dát is nadenken over 2030.”
“Tien jaar is niks als je spreekt over transitie, daarom hebben we dit nu geagendeerd.” - Mark Harbers
Is het verstandig om het nu alvast over de periode na 2030 te hebben, of stel je daarmee het gesprek over een groene energievoorziening juist uit? Harbers: “Als je vooruitkijkt naar 2050 dan hebben we gewoon niet de luxe om ook maar iets links te laten liggen. Ik denk dat er in de basis drie dingen bestaan: kerncentrales, wind en zon. Bij elkaar heb je dan denk ik een voldoende stabiele basis. Daarnaast heb je dan nog geothermie, aquathermie en alles wat nog ontwikkeld kan worden. We hebben alle vormen nodig, inclusief opslag, inclusief accu's, inclusief batterijen, inclusief bedrijven die soms bij piekmomenten de productie wat lager leggen en daarvoor vergoed worden. Dan gaan we het prima redden op weg naar 2050. Dat is ook de reden dat ik die discussie nu ben begonnen, omdat de bouw en ontwikkeling van een kerncentrale tijd kosten. Alles bij elkaar duurt dit meer dan tien jaar. In het Klimaatakkoord zijn afspraken gemaakt tot 2030, maar het komende kabinet moet al gaan nadenken hoe de puzzel er na 2030 uitziet. Tien jaar is niks als je spreekt over transitie, daarom hebben we dit nu geagendeerd.”
“Ik kan het wel gaan hebben over 2035, maar ik moet het ook hebben over 2021 en ik wil het ook hebben over 2022 en ook over 2023” - Matthijs Sienot
Sienot kijkt hier anders tegenaan. Hij vindt dat VVD de discussie over de energietransitie juist uitstelt door zich te richten op de periode na 2030. “We hebben maar tien jaar, dus we moeten nú aan de slag. Zo snel mogelijk CO2 reduceren. Kerncentrales zorgen niet voor goed geïsoleerde huizen, stikstofvrije boerderijen, groen staal, goedkope elektrische auto’s. Allemaal dingen die we nú moeten regelen. Willen we de klimaatdoelen voor 2030 halen, en daarop levert de VVD nu niet voldoende. Daarnaast moeten we voor elektriciteit zorgen dat we de plannen die we hebben gemaakt waarmaken. Vervolgens moeten we onder ogen zien wat voor een systeem daaruit ontstaat. Dat is 75 procent zon en wind. Zeggen alle experts dat je dat moet aanvullen met kernenergie? Nee dat zeggen ze niet. Zeggen alle experts: het kan niet zonder kernenergie? Nee, dat zeggen ze niet. Er zijn goedkope en betaalbare alternatieven. Dus laten we dat debat aan gaan. Ik kan het wel gaan hebben over 2035, maar ik moet het ook hebben over 2021 en ik wil het ook hebben over 2022 en ook over 2023 en de plannen die we daarvoor gemaakt hebben. Wij willen nu investeren in oplossingen die zowel de problemen van nu oplossen, als de problemen van 2030.”
Meer weten over kernenergie? Houd Klimaatweb en het dossier Kernenergie in de gaten; binnenkort verschijnt hier het Actualiteitencollege Kernenergie in de energievoorziening door prof. dr. Wim Turkenburg (Universiteit Utrecht)
