Mededinging en duurzaamheid is een hot topic. Mede dankzij nieuwe richtsnoeren van de Autoriteit Consument en Markt (ACM) is er de laatste tijd een stuk meer ruimte gekomen binnen het (Europese) mededingingsrecht voor samenwerking tussen concurrenten om duurzaamheidsdoelstellingen te bereiken. In dit blog bespreken we de meest recente ontwikkelingen, bespreken we de (soms moeilijke) verhouding tussen duurzaamheidsinitiatieven en de mededingingsregels en blikken we vooruit.
Afspraken tussen ondernemingen die de mededinging negatief beïnvloeden zijn al snel verboden op basis van het mededingingsrecht. Omdat duurzaamheidsinitiatieven doorgaans kosten- en daarom ook prijsverhogend zijn, vormen afspraken hierover al snel een mededingingsbeperking. Stel dat er bijvoorbeeld een minimumstandaard wordt geïntroduceerd voor een bepaalde duurzame productiemethode. Dit brengt kosten met zich mee en vermindert de zelfstandigheid van ondernemingen, terwijl ondernemingen juist worden geacht in volledige zelfstandigheid te besluiten over hun productiemethodes. Dit leidt dus al snel tot een beperking van de mededinging.
Gezamenlijke afspraken tussen concurrenten kunnen echter juist op het gebied van duurzaamheid ook soms noodzakelijk zijn. Dergelijke afspraken kunnen namelijk collectieve actie problematiek oplossen. Dat betreft het probleem dat de duurzame first mover zich mogelijk de markt uit prijst of investeringen zou moeten maken waar concurrenten gratis op kunnen meeliften. Soms zijn afspraken noodzakelijk om dit op te lossen.
De ACM probeert al tijden de juiste balans te vinden tussen de naleving van de mededingingsregels en het faciliteren van duurzaamheidsinitiatieven. Tot voor kort leek die balans vaak uit te slaan naar de kant van de mededinging. Zo blokkeerde de ACM in 2013 en 2015 nog twee duurzaamheidsinitiatieven – te weten het initiatief van Energie-NL om in gezamenlijk overleg 5 kolencentrales te sluiten en een voorgenomen afspraak tussen producenten, handelaren en retailers over minimumeisen van kippenwelzijn – omdat kon worden vastgesteld dat er strijd was met het kartelverbod. Sinds onder meer het Klimaatverdrag van Parijs, de Urgenda-uitspraak en het toenemende belang van de klimaatcrisisurgentie, lijkt de tendens echter gekeerd.
De ACM pakt op dit moment een leidende rol binnen de EU door als eerste Europese mededingingsautoriteit een (concept) leidraad op te stellen voor duurzaamheidsafspraken. Met deze leidraad heeft de ACM meer duidelijkheid gegeven over welke duurzaamheidsafspraken wel zijn toegestaan. De leidraad biedt praktische handvatten voor initiatiefnemers om vooraf vast een inschatting te kunnen maken of hun voorgenomen duurzaamheidsafspraak de mededingingsrechtelijke toets doorstaat.
Verder biedt een nieuwe wet binnenkort mogelijk zelfs ruimte voor duurzaamheidsinitiatieven die niet zijn toegestaan op grond van het mededingingsrecht. Het wetsvoorstel biedt ondernemingen de mogelijkheid duurzaamheidsinitiatieven aan de minister voor te leggen en deze via een algemeen verbindend voorschrift vast te laten leggen voor een hele sector. Het mededingingsrecht is dan in beginsel niet van toepassing.
Ook op Europees niveau zijn er veel ontwikkelingen op het snijvlak van mededinging en duurzaamheid. Zo is de EU al een tijd bezig met de zogenaamde European Green Deal en als een onderdeel daarvan heeft de Europese Commissie een nieuw beleidsstuk over duurzaamheidsafspraken gepubliceerd. Daarin volgt de Commissie op veel punten de nieuwe duurzaamheidsrichtsnoeren van de ACM. Het achterliggende idee is dat horizontale samenwerking aanzienlijke voordelen kan opleveren op het gebied van duurzaamheid en zo ter ondersteuning kan zijn aan de transitie naar een groene economie.
Hiernaast is nog noemenswaardig dat de Europese GMO(landbouw)-verordening sinds kort ook een specifieke uitzondering voor duurzaamheidsinitiatieven bevat. Hierin is een stuk meer ruimte gecreëerd om duurzaamheidsinitiatieven te introduceren in de landbouwsector. In deze Europese verordening is namelijk een algemene uitzondering op de Europese mededingingsregels binnen de landbouwsector geïntroduceerd voor de situatie dat producenten samenwerkingen aangaan om bepaalde toepassing van duurzaamheidsnormen te realiseren, zolang de beperkingen op de mededinging maar noodzakelijk zijn voor het behalen van de doelstellingen. Dit kader is een stuk ruimer dan dat bestaat binnen de reguliere mededingingsregels, waardoor binnen de landbouwsector een stuk meer mogelijk zou moeten worden.
Door Europa heen zien we verder dat er verschillende eigenstandige stappen worden gezet op het gebied van duurzaamheid en mededinging. We noemen bijvoorbeeld de “Sustainability Sandbox” in Griekenland, de “Sustainability Taskforce” van de CMA, het Duitse “Tierwohl initiatief” en de recente besluiten van ACM in het kader van regionale netbeheerders op basis van true internal pricing waarbij een uniforme interne CO2-verrekenprijs wordt gehanteerd. Stuk voor stuk initiatieven die illustratief zijn voor de nieuwe ruimte die bestaat binnen de mededingingsrechtelijke kaders om duurzaamheidsinitiatieven te gaan realiseren.
In dit verband is met name het Tierwohl initiatief ook interessant. Binnen dit Duitse samenwerkingsverband hebben partners uit de agrarische sector, de vleesindustrie, de foodretail en de gastronomie hun gezamenlijke verantwoordelijkheid erkend voor veehouderij, diergezondheid en dierenwelzijn. Als onderdeel van het Tierwohl initiatief zijn de ontvangers van deze industrieën verplicht een vastgestelde dierenwelzijnsprijs te betalen aan de deelnemende varkens-, vleeskuiken- en kalkoenproducenten. Biggenhouders ontvangen bijvoorbeeld een dierenwelzijnsvergoeding van een fonds, waarin de deelnemers uit de foodretail en gastronomie jaarlijks zo’n 30 miljoen euro storten. Op deze manier biedt het Tierwohl initiatief boeren de financiële steun om maatregelen te nemen om het veewelzijn te verbeteren. Het initiatief ziet ook op de certificeringsaspecten van de ketenafspraken. Dit interessante samenwerkingsverband zou wel eens een blauwdruk kunnen gaan vormen voor andere sectoren om duurzaamheidsinitiatieven vorm te geven via een collectivisering van de kosten van verduurzaming. Op dit moment is het vaak nog zo dat de kosten van verduurzaming in een keten vaak grotendeels bij één partij terecht komen. De bereidwilligheid en mogelijkheden om dit te collectiviseren nemen echter toe.
Gebaseerd op de beschreven recente ontwikkelingen concluderen we dat er bij nationale en Europese mededingingsautoriteiten meer ruimte bestaat voor duurzaamheidsinitiatieven. Bij de ACM wordt flexibeler omgegaan met duurzaamheidsinitiatieven en wordt meer ruimte gegeven voor een kwalitatieve weging van voor- en nadelen. De Europese Commissie ziet ook meer ruimte in de consumentenvoordelen die kunnen worden meegewogen bij de mededingingsrechtelijke beoordeling van duurzaamheidsinitiatieven en houdt sinds kort een bredere uitleg van het begrip duurzaamheid aan. Door deze nieuwe en vernieuwde kaders worden belangrijke stappen gezet naar meer transparantie en duidelijkheid, zodat voor bedrijven duidelijk is hoe ver zij kunnen gaan in samenwerkingsverbanden met concurrenten. Ondernemingen zijn nu aan zet om met duurzaamheidsinitiatieven te komen om de nieuwe kaders aan het werk te zetten.
