Nationale parken, 2022

De kaart geeft de ligging weer van de nationale parken in Nederland. De data van instelling en de omvangen van de parken vindt u in de tabel bij de kaart.

Wat zijn nationale parken?

IUCN beschrijft in een internationale richtlijn criteria waaraan verschillende categorieën van beschermde gebieden moeten voldoen. Categorie II zijn Nationale parken. Volgens IUCN zijn dit grote natuurgebieden of semi-natuurlijke gebieden die worden behouden om grootschalige ecologische processen te beschermen, samen met de kenmerkende soorten en ecosystemen, die tevens zorgen voor ecologisch, culturele, spirituele, wetenschappelijke, educatieve, recreatieve en bezoekersmogelijkheden.

De Nederlandse nationale parken zijn aaneengesloten gebieden van tenminste 1.000 hectare. Ze bestaan uit natuurterreinen, wateren en/of bossen en hebben een bijzondere landschapskwaliteit en een typerend planten- en dierenleven. Er zijn goede mogelijkheden voor recreatief medegebruik.

Ons land kent bijzondere waardevolle ecosystemen die elders in de wereld niet of slechts in zeer beperkte mate voorkomen, zoals duingebieden, veenmoerassen en heidegebieden. De nationale parken behoren tot de kerngebieden van het Natuurnetwerk Nederland en met uitzondering van de Utrechtse Heuvelrug zijn het allemaal Natura 2000-gebieden.

Eerste nationaal park in 1930

Twee nationale parken (De Hoge Veluwe en Veluwezoom) zijn in de jaren dertig van de vorige eeuw op particulier initiatief tot stand gekomen. Nederland sloot zich in 1969 aan bij een initiatief van de International Union for Conservation of Nature (IUCN) om nationale parken in te stellen. De IUCN beoogt daarmee om grote natuurgebieden veilig te stellen en duurzaam in stand te houden. In de loop der jaren zijn inmiddels 21 gebieden aangewezen als nationaal park. De 21 nationale parken beslaan samen ongeveer vier procent van de oppervlakte van Nederland (ongeveer 168.000 ha).

Van deze parken zijn er twee grensoverschrijdend. Het gebied De Zoom-Kalmthoutse Heide is een grensoverschrijdend park op basis van het Benelux-verdrag 'Natuur- en landschapsbescherming'. Het Nationaal Park De Meinweg maakt deel uit van het Nederlands-Duitse Grenspark Maas-Swalm-Nette dat in 1977 werd ingesteld.

Sinds 2009 is het Nationaal Park De Weerribben uitgebreid met de Wieden tot het Nationaal Park Weerribben-Wieden. Door de komst van het ecoduct over de Rijksweg A12 is het NP Utrechtse Heuvelrug in 2013 uitgebreid in Noordelijke richting. Het laatste nationale park, Nieuw Land is ingesteld in 2018.

Een onafhankelijke adviescommissie onder voorzitterschap van de Rijksadviseur voor de Leefomgeving beoordeelde de statusaanvragen van twee aspirant parken, Nationaal Park Van Gogh en Nationaal Park Hollandse Duinen. De commissie meent dat de ingediende aanvragen niet voldoen aan de vigerende wettelijke vereisten en adviseert om de status van nationaal park niet toe te kennen.

Beleid nationale parken en Nationale Parken Bureau

De verantwoordelijkheid van de nationale parken is in 2013 gedecentraliseerd naar de provincies. Provincies kunnen zelf beslissen of zij de rijkstaken al dan niet overnemen. Het Rijk is wel verantwoordelijk voor de toekenning van het predicaat Nationaal Park, overeenkomstig de IUCN-resolutie van 1969. In navolging van een amendement en motie van de Tweede Kamer is het ministerie van Economische Zaken in 2015 gekomen tot een nieuw rijksinitiatief voor de nationale parken, het programmaplan 'Naar Nationale Parken van Wereldklasse'. Streefbeeld van het programmaplan was: De Nationale Parken zijn in 2030 iconen met natuurkernen van (inter)nationale allure en (inter)nationale aantrekkingskracht.

Na het eerste jaar heeft dit programma in 2016 een Nationale Parken Deal opgeleverd. In de gezamenlijke intentieverklaring van veertien betrokken partijen staan de volgende drie doelen centraal:

• Verhogen van de kwaliteiten van nationale parken in Nederland;

• Versterken van de betrokkenheid van de samenleving bij de natuur;

• Bereiken van een sterkere merk- en marktpositie van nationale parken in Nederland.

Om de programmadoelen uit te voeren, is op 1 januari 2018 het Nationale Parken Bureau opgezet en ondergebracht bij Staatsbosbeheer. Het Nationale Parken Bureau ontwikkelt met de verschillende partners een nieuwe 'standaard' voor nationale parken en tracht de Nederlandse gebieden nationaal en internationaal op de kaart te zetten. De opdracht aan Staatsbosbeheer is verleend als aanvullende opdracht in het kader van de Wet Verzelfstandiging Staatsbosbeheer.

In 2018 hebben de partners van de Nationale Parken Deal met elkaar de Standaard vastgesteld. Deze Standaard bevat de vereisten waaraan een gebied moet voldoen om in Nederland het label nationaal park te mogen dragen. Het Ministerie van LNV laat de Standaard evalueren en waar nodig aanpassen. De inzet is om daarna de Standaard een juridische status te geven.

In navolging van het programmaplan 2015-2018, is het werkprogramma 2019-2022 Nationale Parken 'nieuwe stijl' opgesteld. Het ministerie van LNV heeft hiervoor budget beschikbaar gesteld. De Standaard en het programma zijn in opdracht van het Ministerie van LNV geëvalueerd en in april 2022 naar de Tweede Kamer gestuurd. Uit de evaluatie blijkt dat verschillende aspecten van de Standaard, en de ontwikkelrichting en status van de nationale Parken onduidelijk zijn en dat meer aansturing door het ministerie van LNV en de provincies gewenst is. Het ministerie van LNV heeft als reactie een interbestuurlijke werkgroep ingesteld met een voorstel om tot een nieuw beleidsprogramma te komen. Bij de uitwerking wordt ook gekeken naar de rol van Nationale Parken in programma's zoals de Agenda Natuurinclusief, Ons Landschap en Mooi Nederland, het Nationaal Programma Landelijk Gebied en de herijking van de NOVI (Ministerie van LNV, 2022).