De gemeenteraadsverkiezingen staan voor de deur, met woningnood en de klimaattransitie op de agenda staan toekomstige lokale besturen voor grote uitdagingen. Door de oorlog in Oekraïne stijgen energieprijzen tot ongekende hoogte waardoor de inflatie blijft stijgen. Europa wil minder afhankelijk zijn en sneller van het gas af. De energie- en warmtetransitie moeten dus versnellen, maar hoe haalbaar is dit voor gemeenten?
De aankomende jaren zullen de nieuwe gemeentebesturen aan de hand van de vorig jaar opgestelde Transitievisie Warmte hun handen uit de mouwen moeten steken om de warmtetransitie waar te maken. In warmtenetten zien veel gemeenten een toekomst. Maar hoe leg je die aan en welke warmtebronnen zijn er? Wie is de eigenaar van die warmtenetten en hoe zit het met de regie vanuit de Rijksoverheid? Klimaatweb ging erover in gesprek met experts en bestuurders .
Een aantal gemeenten in Nederland fungeren als de zogeheten proeftuinen: wijken die gesubsidieerd aardgasvrij worden gemaakt en die als voorbeeld zullen dienen voor de rest van het land. Paul van Meekeren , wethouder in Purmerend, vertelt over zijn proeftuin in Overwhere Zuid. Daar ligt een warmtenet met biomassa als transitiebron. Van Meekeren ziet contact met de bewoners als één van de belangrijkste onderdelen van het aanleggen van een warmtenet: ‘wij hebben gesprekken gevoerd aan de keukentafel bij de inwoners. Zij worden pas echt actief als ze ontdekken dat de plannen gedragen worden’.
Melanie van der Horst, stadsdeelbestuurder van Amsterdam-West, is het daarmee eens. Zij is intensief betrokken bij KetelhuisWG , een lokale energiecoöperatie waar bewoners en ondernemers de handen ineen slaan voor een klimaatneutrale buurt. Tegelijkertijd ziet Van der Horst in de participatie ook de grootste uitdaging: ‘hoe zorg je ervoor dat er draagvlak komt voor deze projecten? Iedereen moet echt begrijpen waarom iets gebeurt, op welke manier en welke belangrijke rol je daar als burger bij speelt.’ De warmtetransitie moet dus vooral van onderaf plaatsvinden, het gebeurt nu nog te veel top-down. ‘De rol van de gemeente is het faciliteren van lokale coöperaties’, aldus Van Meekeren .
Het klimaatneutraal maken van alle Nederlandse wijken zal dus vooral op lokaal niveau geregeld moeten worden. Annelies Huygen, hoogleraar Ordening van energiemarkten aan de Universiteit Utrecht, is dan ook fel tegenstander van de nieuwe Warmtewet, waarin veel zaken door de overheid vastgelegd gaan worden. ‘Laat gemeenten vrij!’ is haar overtuiging. Rijksoverheid kan in haar ogen geen centrale regie voeren op een warmtenet, omdat warmte heel lokaal bepaald is. ‘Mensen moeten meer betrokken worden, want zíj moeten het gaan doen!’
Dat de warmtetransitie een grote uitdaging vormt, is duidelijk. Volgens Huygen moeten we dan ook accepteren dat zo een grote transformatie niet van de een op de andere dag is geregeld. Dat beaamt Benno Schepers, senior onderzoeker warmte bij CE Delft. ‘We zitten echt pas aan het begin van deze ontwikkeling, het wiel moet in feite opnieuw worden uitgevonden. Daarom moeten we meer prioriteit geven aan het organiseren en aanleggen van de warmtenetten en aan de materialen die we daarvoor nodig hebben.’ Dan zouden we volgens hem voor lange tijd goed zitten; een warmtenet op basis van aquathermie of geothermie is in 2100 nog steeds goed bruikbaar.
De taak lijkt helder: Nederland moet van het gas af en dat moeten we met z’n allen doen. Volgens Niels Hanskamp, beleidsadviseur energietransitie bij de Vereniging Nederlandse Gemeenten, is het tijd voor de volgende stap: de schop in de grond. Naast alle technische en praktische uitdagingen spreekt ook hij over de rol van de burger: ‘Naast een energietransitie is dit ook een sociale transitie; de acceptatie van mensen is van cruciaal belang.’
Om zo veel mogelijk draagvlak te genereren, hoopt Hanskamp op meer samenwerking: ‘We moeten kijken welke partijen de decentrale overheden kunnen ondersteunen. De warmtetransitie is een gezamenlijke taak, dus moeten we een gezamenlijke boodschap overbrengen.’
Draagvlak lijkt dus het sleutelwoord voor een succesvolle warmtetransitie. Benieuwd naar hoe de experts de transitie concreet voor zich zien? Kijk hier het debat ‘de rol van warmtenetten in de lokale energietransitie’.
