De wereld verandert en klimaatverandering is daar een onderdeel van. Er is ondertussen genoeg duidelijkheid over de noodzaak van maatregelen om verdere opwarming van de aarde tegen te gaan. In Nederland zien we talloze initiatieven ontstaan om het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen. Deze initiatieven zijn ook veel te vinden in de vorm van coöperaties(1) om duurzame stroom op te wekken, waarbij ook vaak een gedeelte van de opbrengsten wordt gebruikt voor het verbeteren van de buurt, zoals ondersteuning van de sportclub en meer groen in de wijk.
Biomassacentrale Purmerend
Een succesvolle energietransitie is gebaat bij lokaal eigenaarschap: Er kan gezamenlijk worden geïnvesteerd in het opwekken en besparen van energie en er kan beter worden nagedacht over het verduurzamen van een hele wijk. Op deze manier worden gebruikers zich veel meer bewust van wat er bij komt kijken wat voor energie in de vorm van stroom of warmte het huis in komt.
In tegenstelling tot stroom zijn er op het gebied van warmte nog geen coöperaties actief, althans: ik ben ze nog niet tegengekomen. De gemeenten Tilburg(2) en Nijmegen(3) zijn er weliswaar mee bezig, maar een start is er daar nog niet. Het is dan ook tijd om eens te kijken naar bestaande warmtenetten. Met Purmerend als mooi voorbeeld, deze stad met omliggende dorpen heeft namelijk een uniek uitgangspunt. Het duurzame warmtenet daar bereikt een groot deel van de woningen: 75% is reeds aangesloten. Daarnaast heeft Purmerend een naam hoog te houden als “Aardgasvrije” gemeente.
In Purmerend is de situatie voor zo’n 75% van de woningen afwijkend van het landelijke beeld: de meeste woningen hebben geen gasketel, maar een aansluiting op het duurzame warmtenet van Stadsverwarming Purmerend (SVP)(4). Die duurzaamheid wordt bereikt met een biomassacentrale, maar omdat biomassa een zogenaamde transitie-brandstof is, tijdelijk dus, zijn SVP en HVC (energie- en afvalbedrijf van gemeenten en waterschappen) een samenwerking aangegaan om de ontwikkelingen op het gebied van aardwarmte verder uit te werken. Er is reeds een opsporingsvergunning aangevraagd voor een geothermie-bron(5). Duurzaamheid blijft de basis voor SVP.
Op dit moment is de Gemeente Purmerend 100% aandeelhouder van SVP. De SVP is vanaf 2019 een rendabel bedrijf geworden en zal dat ongetwijfeld de komende jaren blijven. In 2020 en 2021 heeft de gemeente besloten dat er van een deel van de winst van SVP zou worden afgezien ten gunste van een lager tarief voor de gebruiker. Deze periode is nu afgelopen. De rijksoverheid is landelijk bijgesprongen met een aantal maatregelen: een lagere energiebelasting op elektriciteit, een hogere teruggave energiebelasting en vanaf 1 juli dit jaar een verlaging van de BTW op energie van 21 naar 9%(6). Op deze manier is er geen reden meer voor de gemeente om nog korting op het tarief te geven.
Dat is in mijn optiek niet positief: inkomsten vanuit de SVP gaan dan naar de algemene reserve van Purmerend in plaats het geld ook daadwerkelijk te gebruiken voor het betaalbaar houden van warmte.
Met name West-Europa heeft het qua energieprijzen zwaar te verduren: na de eerste Corona lockdown in 2020 was de gasprijs laag door veel aanbod en weinig vraag, maar dat veranderde al snel. In 2021 begonnen de tarieven te stijgen met een hoogtepunt in oktober. De hectiek bleef in de markt door het begin van de oorlog in Oekraïne (met nieuwe records voor gasprijzen) en verminderde levering door Rusland in combinatie met de noodzaak om onze gasvoorraden voor de winter te vullen. Deze ontwikkelingen hebben gezorgd voor hoge tarieven bij energieleveranciers.
Voor 2022 zijn de tarieven van de SVP weliswaar ook gestegen (de hulpgascentrales kosten in deze tijd ook meer, daarnaast heeft Staatsbosbeheer de prijs van haar snoeihout verhoogd) maar niet zoveel als de gemiddelde gasprijs. En het verschil in tarief tussen gas en de warmte van SVP wordt de komende jaren waarschijnlijk alleen maar groter. Daarnaast is SVP in het licht van de energietransitie een belangrijk instrument als onderdeel van het “Aardgasvrij” project om bestaande woningen van het gas af te halen.
Om ervoor te zorgen dat het voordeel van het warmtenet van Purmerend ook bij de gebruiker blijft, is het zaak om goed te kijken naar het eigendom. In de RES (Regionale Energie Strategie, samenwerking van o.a. provincies, gemeenten, waterschappen en netbeheerders zoals Liander, waarin is opgeschreven hoe en waar duurzame energie kan worden opgewekt) is lokaal eigendom een belangrijk onderwerp(7). Hoewel het hier vooral gaat om nieuwe duurzame energie-opwekprojecten in handen van bewoners, is er veel voor te zeggen om te toetsen of deze aanpak ook kan gelden voor een bestaande situatie. Op dit moment ligt het eigenaarschap van SVP bij de gemeente Purmerend die volledig aandeelhouder is. De gemeente zal voornamelijk sturen op aandeelhouderschap en het rendement van het bedrijf bewaken. Opbrengsten komen dan, zoals eerder gezegd, niet noodzakelijkerwijs ten goede aan de gebruikers. Dat is jammer en een gemiste kans vanuit de invalshoek van de energietransitie.
Steeds meer mensen zijn bereid duurzaam te investeren in eigen huis en klimaat. En de bereidheid om te betalen om mede-eigenaar te worden van het warmtebedrijf wordt door de rijksoverheid gesteund met allerhande regelingen en subsidies(8). Ook veel gemeenten hebben subsidieregelingen, waaronder Purmerend(9). Hoeveel de huidige gebruiker wil of kan betalen aan de gemeente om mede-eigenaar te worden van de SVP moet nader worden uitgewerkt en er moeten afspraken over worden gemaakt. Dan hebben we het over de hoogte van de investering, de keuze van een rechtsvorm waarin de participatie plaatsvindt (hoogstwaarschijnlijk de eerder genoemde coöperatie), welke subsidies er allemaal mogelijk zijn, ga zo maar door. Het zal zeker niet eenvoudig zijn, maar wel de moeite waard!
Ik ga er niet van uit dat iedere SVP-gebruiker ook eigenaar wil worden. Die keuze is vanzelfsprekend vrijwillig. Dat betekent dat de gemeente Purmerend nog steeds (mede)eigenaar blijft van de SVP. De voordelen die bij dit eigenaarschap horen, samen met de opbrengst van de verkochte aandelen aan inwoners, kunnen het beste in een gemeentelijk warmtefonds worden gestort. Vanuit dit fonds bekostigt de gemeente de activiteiten die noodzakelijk zijn om op termijn aardgasvrij te worden. En gaat zij ook samenwerken met de op te richten coöperatie om de gedeelde doelen op het gebied van de energietransitie te bereiken. De blauwdruk voor deze activiteiten is de zogenaamde Transitievisie Warmte die door de gemeenteraad is aangenomen.
Een groot voordeel van het warmtefonds is dat het een vliegwiel kan worden voor het succes van het warmtenet. Met het fonds kan de zogenaamde “onrendabele top” (de meerkosten van de investering die niet kunnen worden terugverdiend) van een aansluiting op het warmtenet gedeeltelijk worden gefinancierd, waardoor er vanuit de gebruiker minder eigen geld en vanuit de overheid minder subsidies nodig zijn. Bijkomend voordeel: extra aansluitingen op het warmtenet betekenen uiteindelijk een lagere kostprijs voor iedereen, het voordeel van schaalgrootte.
Het is wat mij betreft niet wenselijk dat alleen een gemeente zeggenschap heeft over een belangrijk en wezenlijk deel van de energie-infrastructuur van de stad. Door gebruikers mede-eigenaar te maken en door als gemeente de inkomsten uit het warmtebedrijf 100% in te zetten voor duurzaamheid wordt meer maatschappelijk acceptatie van de SVP gecreëerd, raken inwoners meer betrokken bij de energietransitie, maakt het duurzame warmtenet een lagere energierekening voor de gebruiker mogelijk en bevordert dit de verdere energietransitie, waarin ook een gemeente als Purmerend moet investeren. Het rendement van het warmtebedrijf wordt dan optimaal gebruikt voor de energietransitie. In Purmerend wordt in het coalitieakkoord van 2022-2026 een rol voor SVP gezien in de duurzaamheidsdoelstellingen van de stad. Wat mij betreft is het eigenaarschap daar een belangrijk onderdeel van!
1 https://www.hieropgewekt.nl/lokale-initiatieven/over-lokale-initiatieven/wat-is-een-energie-initiatief-of-energiecooperatie
2 https://www.duurzamertilburg.nl/duurzaam-tilburg/het-nieuwe-verwarmen/
3 https://duurzaamhengstdal.nl/activiteiten/energie/buurt-energie-systeem-bes/
4 https://svpparticulier.nl/duurzaamheid/
5 https://www.hvcgroep.nl/ons-verhaal/nieuws/onderzoek-naar-gesloten-geothermie-oplossing-purmerend
6 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/koopkracht/stijgende-energierekening-deels-gecompenseerd#:~:text=Om%20de%20forse%20stijging%20van,hulp%20om%20energie%20te%20besparen.
7 https://energieparticipatie.nl
8 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/duurzame-energie
9 https://purmerend.nl/subsidies-en-belastingen/subsidieregelingen/subsidie-duurzame-energiemaatregelen
ACM: Vestia moet zorgen voor goed werkend warmtenet in Duindorp
Oud-wethouder energietransitie roept op tot actie: 'gemeente, ga aan de slag'
