Dit is een goed moment om te bepalen hoe de warmtetransitie in alle Nederlandse wijken verder vormgegeven moet worden. Als het aan ons ligt, pakken we meer aan dan de transitie naar aardgasvrij alleen. Wij werken aan toekomstbestendige wijken met aandacht voor alle opgaven en de bewoners.
Nu in veel gemeenten de Transitievisie Warmte is vastgesteld en ook al de eerste Wijkuitvoeringsplannen, is het goed om te bepalen hoe de warmtetransitie in alle Nederlandse wijken wordt vormgegeven.
Of er nu gekozen wordt voor een collectieve oplossing (warmtenet) of een individuele oplossing (isolatie, hybride warmtepompen en elektrische warmtepompen), in veel wijken speelt meer dan alleen de warmtetransitie. In een wijk met energie-armoede speelt bijvoorbeeld in eerste instantie een inkomensvraagstuk.
In wijken komen meerdere opgaven samen, zowel in het fysieke domein (energie, verdichting, erfgoed, mobiliteit, voorzieningen, klimaatadaptatie) als in het sociale domein (veiligheid, cultuur, cohesie, (energie)armoede).
In een toekomstbestendige wijk zorg je ervoor dat je opgaven in de fysieke en sociale leefomgeving op de juiste manier aan elkaar verbindt, zodat inwoners er echt gelukkiger, gezonder en beter van worden.
Volgens ons is het cruciaal om de sociale context, het buurtperspectief, als vertrekpunt van het proces te nemen en vanuit hier de samenhang te zoeken met systeemopgaven zoals de warmtetransitie, klimaatadaptatie en het toevoegen van nieuwe woonmilieus.
Hiervoor is het essentieel dat gemeenten zich organiseren in een nieuwe, procesgerichte aanpak, in plaats van het huidige sturingsmodel met sectoren en portefeuilles in het college.
Volgens ons zijn er drie ‘ingrediënten’ die essentieel zijn om samen te werken aan toekomstbestendige wijken: je aanpak moet participatief, datagedreven en in lijn met de Omgevingswet zijn.
Participatie
Allereerst participatie: we leven in een tijd waarin veranderingen die impact hebben op onze leefomgeving aan de orde van de dag zijn. Overheden, ontwikkelaars en andere private partijen lukt het niet grote opgaven alleen op te lossen. Participatie, oftewel samenwerking, is nodig.
Goede samenwerking kan alleen lukken wanneer er in een gedegen proces toe gewerkt wordt naar een gedeeld resultaat. Hiervoor moeten de juiste voorwaarden worden georganiseerd. Wij noemen ze hieronder in het kort:
Een eerlijk en duidelijk beslissingsproces – decision challenge
Een visie op strategie, tactisch, operationeel en de samenhang daartussen – change challenge
Continu zicht op belangen, wensen en zorgen – political challenge
Doen wat je zegt en handelen naar wat nodig is – cultural challenge
Data
Ten tweede is de inzet van data belangrijk. Om een eerste inzicht te krijgen wat er speelt in een gebied maken we graag gebruik van data: openbaar beschikbare gebruikersdata of gedragsdata die we met enquêtes en wijkgesprekken ophalen. Data is geen doel op zich is, maar een middel: een heldere data-analyse geeft een startpunt om het (juiste) gesprek met elkaar te voeren.
We kunnen kaarten maken waarin je in één oogopslag ziet welk deel van de wijk (waarschijnlijk) nog geen dak- of vloerisolatie heeft. En we weten ook wat mensen die daar wonen belangrijk vinden. Zijn ze bijvoorbeeld makkelijk over te halen om te gaan isoleren als het maar zo goedkoop mogelijk is? Zo duurzaam mogelijk? Of juist zo gemakkelijk mogelijk, als ze helemaal worden ontzorgd? Dit zijn dingen die we uit de datatool kunnen aflezen en waar we een aanpak mee kunnen maken.
De Omgevingswet
Ten slotte werken we in lijn met de Omgevingswet. Sinds 2011 zijn we in Nederland bezig met de Omgevingswet. De afgelopen jaren heeft Over Morgen verschillende overheden geholpen de wet onder de knie te krijgen.
In de Omgevingswet wordt gesproken over de kerninstrumenten omgevingsvisie, omgevingsprogramma, omgevingsplan en omgevingsvergunning. Deze instrumenten helpen bij het toekomstbestendig maken van de wijk. Ze hebben een relatie en samenhang met elkaar. De uitdaging blijft om goed te bedenken voor wat voor soort vraagstuk (strategisch, tactisch of operationeel) voor soort beleid je maakt en hoe in relatie staat tot de andere niveaus waarop beleid is gemaakt. De samenhang tussen de instrumenten noemen we ook wel het ‘werkend stelsel’.
Kijk niet alleen top-down vanuit visievorming naar hoe er uiteindelijk regels in het omgevingsplan staan, maar kijk ook hoe het verlenen van een omgevingsvergunning weer effect heeft op het omgevingsplan, omgevingsprogramma en omgevingsvisie.
De vraagstukken in stadswijken sluiten aan bij de filosofie van de Omgevingswet. Deze gaan immers niet alleen over de inrichting of over warmte, maar over de totale leefomgeving. Hoe ga je bijvoorbeeld om met een opgave als eenzaamheid door ruimte anders in te richten? Volgens ons zou deze manier van werken ook meer het uitgangspunt moeten zijn in het benaderen van wijken in het kader van de energietransitie. Door te kiezen voor een meer integrale wijkaanpak die uitgaat van de sociale context van een buurt, werken we samen aan toekomstbestendige wijken.
