Hoe moeten de regulering en marktordening van collectieve warmte georganiseerd worden? Siward Zomer (coöperatief directeur Energie Samen) leverde inbreng bij een dialoogtafel van Energie Beheer Nederland in het kader van de Week van de Aardwarmte. Siward Zomer ging in gesprek met Tjalling de Vries (Ministerie van EZK), Jop Fackeldey (Provincie Flevoland), Ernst Japikse (St. Warmtenetwerk & EnNatuurlijk), en Herman Exalto (EBN). Het gesprek ging over drie onderwerpen: verantwoordelijkheid, kosten en uitvoering.
"Omdat je niet alles kunt voorzien, kan je ook niet alles reguleren. Vertrouwen is daarom cruciaal. Mensen hebben vertrouwen als ze weten wie ze kunnen aanspreken en als ze daar grip op hebben. Wij doen dat via coöperaties, daar kiezen de leden democratisch de bestuurders en daarmee hebben ze grip op de tarieven, hoe ze het gaan doen, welke technieken ze gebruiken en hoe er met medebewoners wordt gecommuniceerd. Je moet uiteindelijk bij mensen over de drempel en dat laten ze alleen toe als ze je vertrouwen.
En mensen gaan dat doen, die gaan zich organiseren. En of er nou een publieke of private partij bij komt, wie 20% van de wijk als lid heeft, heeft een stevige positie. De wetgever moet dat goed in het achterhoofd houden; als dat proces niet goed geborgd is, als er niet voldoende ruimte is voor bewoners om hun economische macht in te zetten, dan leidt dat tot conflicten. Je moet de regels zo vormgeven dat je de ruimte geeft aan bewoners om zichzelf te organiseren. Als een groep bewoners vervolgens in samenwerking met de gemeente en netbeheerders andere partijen uitnodigt om diensten te leveren, dan maakt het niet zoveel uit of dat nou publieke of private partijen zijn. Zo lang de bewoners maar het gevoel hebben dat zij bepalen wat er gebeurt.
Als coöperaties kunnen we dat prima, we hebben bewezen dat we ook grote projecten aankunnen en dat we veel makkelijker bij bewoners binnenkomen dan partijen van buiten."
"Bewonersbijdrages en belastingen zijn communicerende vaten. Als de bijdrage voor aansluitkosten te hoog wordt, gaan mensen protesteren en komt er geen warmtenet van de grond. Als die bijdrage te laag wordt, betalen we het met zijn allen, via de belastingen. Wat ik op zich geen probleem vind, maar dat is een politieke afweging.
Wat betreft de aanlegkosten: de overheid moet die niet zien als kosten. Als je er als overheid geld in stopt, kan dat altijd terugkomen. Aanleg van het netwerk wordt uit de exploitatie betaald. Als je de risico's bij aanleg van verschillende netten combineert, in een soort waarborgfonds, dan is het redelijk zeker dat het geld ook weer terugkomt. Dan heb je het dus alleen over voorfinanciering. Kijk naar de coöperatieve warmte in Denemarken, daar is sinds 1900 geen enkele coöperatie failliet gegaan.
Wel moet je drempels wegnemen. Voor elke fase heb je andere financiering nodig, zoals voor ontwikkelingskosten, onrendabele top bij exploitatie, garanties, waarborgfonds. Die soorten financiering moet je goed op elkaar afstemmen, en het meeste kan revolverend. Alleen de onrendabele top moet gesubsidieerd worden om aan het begin van het project zeker te weten dat je project in staat is om externe financiering aan te trekken. Zo werkt het ook bij wind- en zonprojecten.
Het wegnemen van belemmeringen gaat het beste als iedereen open en transparant is. Dat is nu niet zo, de hele warmtesector zit vol met 'non-disclosure agreements', iedereen houdt de kaarten voor de borst. Coöperaties zijn bijna tot aan de inkoop van de koffie aan toe transparant over wat iets gekost heeft. Daardoor kan je leren van elkaar. Die openheid zorgt voor openbare benchmarks en inzicht waarom het ene project meer kost dan het anderen. Er is onderzoek gedaan waarom in Nederland de kosten hoger zijn dan in Denemarken; dat komt deels doordat je moet trekken en duwen om informatie te krijgen. Openheid zorgt ook weer voor vertrouwen bij de eindgebruiker; die vindt het best dat er wat winst gemaakt wordt, en dat risico's afgedekt moeten worden, maar wil vooral begrijpen hoe het tarief tot stand komt."
"Goede mensen zijn schaars. De overheid zou aan de slag kunnen gaan met opleidingen. Er is ook een enorme onbenutte potentie aan menskracht. Ik zie mensen met kennis en ervaring uit andere sectoren eerst als professionele vrijwilliger bij energiecoöperaties aan de slag gaan, later als ZZP-er, en daarna in dienst van bijvoorbeeld regionale projectbureaus van coöperaties.
Verder is er nog onbenut potentieel bij de inkoop. Als dat collectief kan, is het mogelijk om te schuiven met capaciteit tussen verschillende projecten.
Vergis je niet, we zijn voor een grote open markt met commerciële partijen die diensten kunnen leveren. Want hoe meer concurrentie, hoe lager de kostprijs en hoe beter de kwaliteit. Dat is goed voor ons als bewoners of publieke partijen die deze diensten inkopen."
