In de Nederlandse grensstreken is de laatste tijd nogal wat reuring rondom de Duitse plannen voor nieuwe windturbines. Wat is er aan de hand? Willen de Duitse windparkontwikkelaars vooral de Nederlanders in de grensstreek plagen door deze direct aan de grens te plaatsen? Of is dit typisch NIMBY-gedrag (Not In My Back Yard)?
Beeld: World Wind Turbine Map
Nederlandse lokale en nationale media zijn al langere tijd bezig met dit item. RTL Nieuws(1) is op bezoek geweest bij mensen in de grensstreek rondom Losser en Winterswijk die zich zorgen maken over de ontwikkeling van windmolens aan de andere kant van de grens. Maar ook in andere plaatsen in Nederland uiten omwonenden zorgen over plannen van Duitse windparkontwikkelaars. Vanuit het perspectief van bewoners lijkt het alsof Duitse windparkontwikkelaars vooral aan de grens ontwikkelen, maar niets is minder waar. Als we kijken naar de World Wind Turbine Map, met daarin een overzicht van windturbines in Nederland en Duitsland, dan valt het op dat er óveral in Duitsland windparken ontwikkeld zijn en niet alleen aan de grens. Des te opvallender is het ontbreken van windturbines aan de Oost-Nederlandse zijde van de grens, vergeleken met Duitsland is Oost-Nederland een witte vlek op de kaart.
Hoe komt het dat er in heel Duitsland, ook verder van de grens, meer nieuwe initiatieven voor windparken zijn? Recent zijn de wet- en regelgeving voor het plaatsen van windturbines en andere hernieuwbare energieprojecten in Duitsland veranderd. In principe ging de ontwikkeling van windparken en zonne-installaties gepaard met langlopende en strenge (milieu)vergunningsprocedures waarin beoordeeld wordt of een nieuwe ontwikkeling geen al te grote schade toebrengt aan mens, natuur en milieu. Zo zijn er afstandsregels voor licht- en geluidhinder, maar ook tot kwetsbare natuurgebieden. Dit betekent dat een windparkontwikkelaar in principe eerst op zoek gaat naar plaatsen waar minder mensen wonen en waar minder kwetsbare natuurgebieden zijn, omdat de vergunningverlening daar over het algemeen sneller gaat. Maar dit laaghangende fruit is ‘op’ en daardoor duurt de ontwikkeling van windparken nu langer, doorlooptijden van 5 tot 10 jaar zijn gangbaar.
Vanwege het uitbreken van de oorlog in Oekraïne en de daarop volgende energiecrisis heeft de EU in 2022 een noodverordening uitgebracht (2022/2577) met maatregelen die de ontwikkeling van hernieuwbare energieprojecten moeten versnellen. Denk daarbij aan het verkorten van vergunningsprocedures voor het ontwikkelen van windparken, maar nog belangrijker is het benoemen van dit soort installaties tot 'hoger openbaar belang'. Wat betekent dat in de belangenafweging van (Europese) natuurwetgeving en hernieuwbare energieprojecten de voorkeur nu eerder uit zal gaan naar de energieprojecten. De maatregelen van de noodverordening zijn in 2023 omgezet in de nieuwe EU-richtlijn hernieuwbare energie.
Naast de nieuwe Europese regels komt dat de Duitse federale overheid zelf ook in 2022 en 2023 wetgeving heeft aangenomen om hernieuwbare energieprojecten te versnellen. Zo wil de Duitse federale overheid het aandeel windenergie op land uitbreiden volgens het 'Wind-an-Land-Gesetz'. Om dit doel te bereiken zijn de deelstaten verplicht om 2% van hun grondgebied aan te wijzen ten behoeve van windenergie. Mochten de regels voor de afstand tussen nieuwe windparken en woningen of natuur belemmerend werken om deze 2% te halen dan mogen deelstaten van deze afstandsregels afwijken. Het zogenaamde 'Versnellingspakket' bestaat uit het verkorten van vergunningprocedures, maar ook uit een andere omgang met beschermde diersoorten waarbij in plaats van beoordelingsonderzoeken vooral voorzorgsmaatregelen worden genomen. Deze besluiten zijn niet lichtvaardig genomen, want de Duitse Groenen hebben al langer een interne discussie over natuurbescherming en hernieuwbare energie.
Overigens heeft de Nederlandse overheid ook onderzoek gedaan naar de versnelling van procedures voor energieprojecten, naast de al bestaande rijks- en provinciale coördinatieprojecten waardoor procedures voor projecten van grotere omvang al vereenvoudigd en versneld konden worden. De verwachting is dat het nieuwe Europese beleid geen hele grote gevolgen gaat hebben voor de Nederlandse praktijk. In Nederland zijn we immers al langer bezig om specifieke zoekgebieden te bepalen in regionaal verband in de zogenaamde Regionale Energie Strategie (RES).
In ons eigen onderzoek aan de Radboud Universiteit Nijmegen zien we dat versnelling van vergunningen bij windparken juist tot stand komt door eigenaarschap van lokale inwoners in plaats van nog meer top-down beleid. Dit top-down beleid bestond uit afspraken tussen rijk en provincies op welke plaatsen windparken ontwikkeld konden worden. Bekende top-down ontwikkelde windprojecten zijn de windparken in de Veenkoloniën die tot grote weerstand bij de bevolking leidde. Zie hiervoor ook de fantastische voorstelling ‘Wind’(2) van Toneelgroep Jan Vos.
Mede naar aanleiding van dit tumult is in Nederland tijdens het Klimaatakkoord in 2019 besloten om het aanwijzen van zoekgebieden voor hernieuwbare energie meer bottom-up te doen in 30 regio’s in de RES(3). Het gaat hierbij over een regionale samenwerking tussen gemeenten, waterschappen, provincies, netbeheerders en soms ook andere partijen. Nederlandse regionale samenwerking over gemeentegrenzen heen is op zichzelf al uitdagend genoeg -blijkt mede uit ons eigen onderzoeksproject EXPLORE- laat staan over nationale grenzen heen. Het uitnodigen van inwoners tijdens informatiebijeenkomsten is in Duitsland niet verplicht en geen vanzelfsprekendheid, maar het getuigd wel van goed noaberschap. De recente reuring is dus eigenlijk geen NIMBY-gedrag, maar meer een uiting van het gebrek aan eigenaarschap en de beperkte ruimte voor zowel inwoners als plant- en diersoorten om mee te beslissen over hun eigen leefomgeving.
1 https://www.rtlnieuws.nl/economie/artikel/5427239/windturbines-windmolens-duitsland-grens-winterwsijk-protest2
2 https://toneelgroepjanvos.nl/voorstellingen/wind/
3 https://regionale-energiestrategie.nl
