Om klimaatverandering tegen te gaan hebben de wereldleiders afgesproken om de uitstoot van CO2 terug te dringen. Veel Nederlanders steunen deze mondiale ambities. Toch krijgen duurzaamheidsoverwegingen een ander gewicht wanneer deze ambities concrete vormen aannemen, zoals het plaatsen van windturbines nabij de gebouwde omgeving. Op dat moment speelt juist ruimtelijke beleving een grote rol, en dienen zich wensen en zorgen aan die betrekking hebben op mensen zelf en hun directe omgeving.
Afbeelding uit werkboek ‘Uw buurt en windmolens’ voor Amsterdam Noord. Vormgeving: Ekaterina Volkova
Ook in Amsterdam ontstond een fel maatschappelijk debat toen duidelijk werd dat het bestuur op zoek was naar plekken om windmolens te plaatsen binnen de stadsgrenzen. Dat leidde uiteindelijk tot de vraag om zorgvuldiger naar de ‘windzoekgebieden’ te kijken. De stad lastte een periode in van herbezinning om met inwoners, belanghebbenden en deskundigen de kwaliteiten van deze zoekgebieden verder in kaart te brengen: de reflectiefase. De informatie die wordt opgehaald in deze reflectiefase wordt aangeboden aan de gemeenteraad, in de vorm van een afwegingskader. Dit kader laat zien welke afwegingen een rol moeten spelen bij de beslissingen over windmolens, zoals lokale belangen en ervaringen.
Een zorg die daarbij speelt is dat niet alle stemmen uit de stad worden gehoord. De groep die de weg vindt naar participatieprocessen is vaak vrij homogeen en niet altijd representatief voor hun stadsgenoten. Anderen horen we om uiteenlopende redenen niet: zij worden niet bereikt door de ingezette communicatiekanalen, zien op tegen de tijdsbesteding die komt kijken bij inspraakmomenten of klankbordgroepen, of denken dat hun stem er niet toe doet. Om op een laagdrempelige en intuïtieve manier participatie nodig te maken, wordt in de reflectiefase de Context Mapping methode ingezet. In Amsterdam gebeurt dit onder leiding van interaction designer Julien Thomas (Public Mediation).
Context Mapping is een vorm van etnografisch onderzoek waarbij de nadruk ligt op het expliciet maken van behoeften en waarden van mensen in relatie tot een bepaalde omgeving of product. Deelnemers vullen hiervoor een fysiek werkboek in dat speciaal ontwikkeld wordt rondom het onderwerp, zoals windmolens in hun stad. Een techniek die wordt ingezet bij Context Mapping is het stellen van vragen die mensen niet direct verwachten en niet met ja of nee kunnen beantwoorden. Zo wordt deelnemers onder andere gevraagd of zij kunnen visualiseren hoe hun buurt er in de toekomst uit zal zien en of zij kunnen aanwijzen op welke plek in de buurt zij het meest tot rust komen. Ook kunnen deelnemers hun buurt een score geven op basis van een aantal kenmerken, zoals duurzaamheid, groen, veiligheid, gezondheid en sociale voorzieningen. Door dit soort vragen te combineren met het gebruik van visuele methoden, zoals geografische kaarten en collages, brengen deelnemers letterlijk hun omgeving (context) in kaart (map). Uit deze kaarten valt veel af te lezen: hoe ervaren mensen hun buurt, welke plekken vinden zij belangrijk en waarom, waar zijn ze juist het minst trots op? En in het kader van de ontwikkelingen rondom windenergie: hoe denken ze dat de eventuele komst van windturbines hun leefomgeving zal veranderen?
De antwoorden op deze vragen zijn niet alleen ‘leuk’ of ‘interessant’ om te weten, maar vormen een essentieel onderdeel van het gesprek over de energietransitie. Ruimtelijke veranderingen kun je niet zonder meer intekenen op geografische kaarten – er wordt namelijk ook nog gewoon door echte mensen in deze gebieden geleefd. En wat de plek is in hun buurt waar zij tot rust komen of trots op zijn, is bij de gemeente niet altijd bekend. De informatie die wordt opgehaald met dit onderzoek kan daardoor bijdragen aan het verbreden van het gesprek over windenergie binnen de stadsgrenzen.
Om een omgeving echt goed in kaart te kunnen brengen heb je een groot aantal deelnemers met verschillende perspectieven nodig: een buurt is namelijk niet homogeen en ervaringen zijn dat evenmin. Omdat voor de Context Mapping werkboeken geen voorbereiding, voorkennis of gevorderd Nederlands vereist is, is de methode juist geschikt om groepen aan te spreken die niet in eerste instantie de weg weten te vinden naar burgerparticipatie in de stad. De werkboeken konden de afgelopen weken op verschillende locaties in de zoekgebieden worden ingevuld tijdens 1-uur durende workshops.
De opkomst voor de workshops bleek minder divers dan gehoopt. Het inzetten van verschillende communicatiemiddelen, zoals lokaal flyeren en geomarketing, in combinatie met het organiseren van de workshops in buurthuizen en cafés, leidde nog niet tot het aantrekken van het nodige brede perspectief. De komende weken rest dan ook de taak om actief op zoek te gaan naar mensen uit alle lagen van de Amsterdamse samenleving. Op 27 november worden er inloopsessies georganiseerd in de OBA van Geuzenveld, Reigersbos en Waterlandplein, en wordt er gewerkt aan het organiseren van workshops op scholen en taalcentra. Via deze weg proberen we ook andere stadgenoten te bereiken die wél hun buurt zien veranderen en ontwikkelen, maar nog niet hun wensen en zorgen hierover hebben gedeeld met de gemeenteraad.
Begin december worden alle ingevulde werkboeken verzameld en wordt alle data letterlijk in kaart gebracht. Hoewel de onderzoeksresultaten zich niet laten voorspellen, zal een uitgebreide set aan statistieken, plattegronden en vergelijkingen zelf het verhaal vertellen van de deelnemende bewoners. Hoe zien de mensen die in de windzoekgebieden wonen de toekomst van hun buurt? Hoe maken we hun zorgen en wensen expliciet en vertalen we die ruimtelijk? Op welke manier speelt de beleving van leefomgeving een rol binnen de ontwikkelingen van de energietransitie? Dit zijn vragen die voorop staan tijdens de analyse en waarop de resultaten uit het Context Mapping onderzoek voor een deel antwoord op kunnen geven.
Wilt u meedoen aan dit onderzoek of werkt u met mensen in Amsterdam Noord, Nieuw-West, Zuidoost of Oost die het leuk zouden vinden ons werkboek in te vullen? Wij komen graag met u in contact! U kunt mij mailen op amber@public-mediation.nl.
