De Europese Unie moet in 2050 klimaatneutraal zijn. Om dit te bereiken is een tussentijds doel vastgesteld dat in 2030 55% minder broeikasgassen worden geëmitteerd ten opzichte van 1990. Om dit tussendoel te bereiken heeft de Europese Commissie het 'Fit for 55'-pakket geïntroduceerd met aanvullende wetgeving om deze doelen te bereiken. Deze aanvullende wetgeving ziet op maatregelen om CO2-uitstoot te verminderen, een systeem om de maatregelen te financieren, het stimuleren van duurzame energie en efficiënter energiegebruik. Voordat deze maatregelen allemaal zijn verwerkt in Europese wetgevingen (zoals verordeningen en richtlijnen) moet het plan van de Europese Commissie eerst door het Europese wetgevingsproces. Op 8 juni 2022 zijn enkele belangrijke knopen doorgehakt in dat wetgevingsproces. Een deel is goed gegaan, maar helaas is ook een deel niet goedgekeurd, met vertraging van belangrijke plannen tot gevolg.
Het Fit for 55-pakket is een idee van de Europese Commissie (met Eurocommissaris Frans Timmermans als grote aanjager). De Europese Commissie is echter niet de wetgever en kan alleen (wets)voorstellen doen. Die voorstellen moeten worden goedgekeurd door zowel de Europese Raad als door het Europees Parlement. Pas daarna worden de maatregelen van het Fit for 55-pakket juridisch bindend voor de Lidstaten en (tot op zekere hoogte) de burgers. Naast deze officiële stemmingen gelden er in de Europese Unie talloze informele (voor)overleggen, werkgroepen en comités die over voorstellen overleggen voordat die ter stemming worden aangeboden. Het duurt daarom doorgaans vrij lang voordat een voorstel een wet wordt (maar dat is op nationaal niveau niet anders).
Op 8 juni 2022 vond een plenaire vergadering van het Europees Parlement plaats waarin een aantal voorstellen uit het Fit for 55-pakket zijn besproken.
Strengere CO2-emissiestandaarden voor personenauto's en klein vrachtverkeer. Dit voorstel strekt tot het feitelijk invoeren van een verbod om CO2-emitterende personenauto's en bestelbusjes per 2035.
Het stimuleren van 'LULUCF' (Land use, land use change and forestry) waarbij gebruik van gronden wordt aangewend voor een gebruik dat CO2 uit de lucht haalt (natuur, bos of andere beplanting). Het voorstel omvat een streven om in 2030 tenminste 310 miljoen ton CO2 uit de lucht te halen via de natuur. Het streven was daarvoor 225 miljoen ton CO2 (carbon removal).
Uitbreiding van het huidige emissiehandelssysteem ( ETS ) naar vliegverkeer. Tot op heden was ETS alleen van toepassing op vliegverkeer binnen de EU. Het voorstel strekt ertoe om alle vluchten die vanuit de EU vertrekken eronder te laten vallen.
Invoering van CO2 grensheffing, de Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM). De CBAM leidt ertoe dat producten met een grote CO2-footprint worden belast bij invoering in de EU.
Instellen van een 'sociaal klimaatfonds', waaruit burgers en MKB-bedrijven die onevenredig worden benadeeld door de gevolgen van de energietransitie (bijv. hogere transportkosten) kunnen worden gesteund.
In de vergadering van het Europees Parlement van 8 juni zijn de voorstellen voor wetgeving besproken. Deze voorstellen waren al eerder voorbesproken en akkoord bevonden in de relevante comités (die ook uit Europees Parlementsleden bestaan), dus het zal niet verbazen dat enkele voorstellen zijn aangenomen.
Met een enkele wijziging is het voorstel voor het beperken van CO2-uitstoot van personenauto's en klein vrachtverkeer aangenomen. Vanaf 2035 mogen geen nieuwe auto's van die categorieën worden verkocht die nog CO2 uitstoten. Daarna mogen alleen nog maar 'zero emission'-auto's worden verkocht. In de tussentijd wordt gemikt op de geleidelijke afname van de gemiddelde emissies van auto's met 15% (in 2025) en 55% (in 2030), ten opzichte van het gemiddelde in 2021. Vanaf 2035 mogen dus alleen nog maar elektrische (of waterstof) auto's worden verkocht. Dan bestaande auto's mogen hun tijd 'uitrijden'. Een logische samenhang met deze maatregel is een voorstel van de Europese Commissie om de aanleg en exploitatie van laadinfrastructuur te stimuleren.
Een ander aangenomen voorstel is het voorstel tot verhoging van de LULUCF-doelstelling. Met een ruime meerderheid is aangenomen dat de inname van CO2 door LULUCF in 2030 tot 310 miljoen ton CO2 leidt. Wel is aangepast dat agrarische gronden buiten dit systeem vallen (om te voorkomen dat agrarische CO2-emissies meegeteld worden).
Helaas is er ook een aantal materiele voorstellen afgewezen. Dit is opmerkelijk omdat de voorstellen uitgebreid in verschillende comités zijn voorbesproken. Door een partijpolitiek spel tussen verschillende partijen is de voorbesproken consensus komen te vervallen. De linker zijde van het politieke spectrum vond de ambitie toch nog te laag, terwijl de rechter zijde het voorstel toch te hoog vond. Dit had tot gevolg dat een meerderheid voor het voorstel uit elkaar viel. Het toppunt van de vergadering was net na de stemming, toen parlementariërs letterlijk naar elkaar gingen wijzen om duidelijk te maken wiens schuld de afwijzing van het voorstel was. Het leek helaas meer een scene uit een zandbak op de basisschool dan op een vergadering van democratisch gekozen volksvertegenwoordigers.
Het afgewezen voorstel was juist het belangrijkste deel van het Fit for 55-pakket, omdat het zag op een uitbreiding van het ETS met een groot aantal 'uitstoters'. Het ETS is een Europees systeem waarin uitstoters voor elke ton CO2 één emissierecht moeten 'inleveren'. Deze emissierechten kunnen worden verkregen door ze te kopen op een veiling of van een andere partij/handelaar, of door gratis emissierechten te krijgen. Gratis emissierechten worden echter alleen uitgegeven aan bedrijven die moeilijk CO2 kunnen reduceren en die relatief gemakkelijk kunnen verplaatsen om de ETS te ontlopen (waardoor zogenaamde carbon leakage optreedt). De emissierechten die in omloop zijn hebben een bepaalde marktprijs (momenteel rond de EUR 80-90 per recht). Het aantal in omloop zijnde emissierechten neemt geleidelijk af, zodat de prijs van een emissierecht steeds verder zal moeten stijgen. De gedachte is uiteraard dat naarmate de prijs voor emissierechten stijgt, een uitstoter eerder geneigd zal zijn om zijn uitstoot te verminderen.
In het voorstel dat op 8 juni jl. bij het Europees Parlement voorlag zou worden besloten om het ETS uit te breiden. Momenteel geldt het ETS enkel voor de meest uitstotende industrieën. Het voorstel lag er om het ETS ook uit te breiden tot andere sectoren, zoals de 'gebouwde omgeving', professioneel wegtransport en de zeevaart. Ook zou per 2026 de afvalverbranding onder de ETS worden gebracht.
Het voorstel had ook als onderdeel dat het aantal emissierechten jaarlijks sneller zou afnemen. Een steeds groter deel van de emissierechten zou jaarlijks uit de markt worden gehaald en ook zouden steeds minder gratis rechten worden uitgedeeld (tot er in 2030 geen enkele gratis rechten meer worden uitgedeeld).
Nu het belangrijkste element van het Fit for 55-pakket is afgewezen, vond het Europees Parlement ook dat de voorstellen over de CBAM (de grensheffing voor ingevoerde producten met een hoge CO2-footprint) en het sociale klimaatfonds niet konden worden aangenomen. Ook die zullen dus niet in werking treden, terwijl die wel een belangrijke functie in het systeem hebben.
Nu de voorstellen niet zijn geaccepteerd, zullen deze aspecten opnieuw moeten worden behandeld in de milieucommissie van het Europees Parlement. De eerste keer heeft dit ruim een half jaar geduurd. Dit kan nu sneller gaan omdat partijen de voorstellen kennen, maar aan de andere kant zijn de verhoudingen flink verslechterd, zodat het misschien moeilijker wordt om consensus te bereiken. Het zal in ieder geval de nodige extra maanden in beslag nemen voordat er weer een voorstel terug is bij het Europees Parlement.
Een aantal maatregelen zijn aangenomen door het Europees Parlement en kunnen door naar 'de volgende ronde'. De Europese Raad moet zich uitspreken over de maatregelen, welke stemming ook weer wordt voorafgegaan door vooroverleg in comités. Pas daarna kunnen maatregelen worden vastgesteld en in werking treden. Met name de luchtvaart wordt hierdoor getroffen, nu die maatregelen al wel zijn vastgesteld.
Voor de belangrijkste Fit for 55-maatregelen geldt dat die terug naar een voorbereidend comité gaan. Pas als die er weer uit is gaan de voorstellen weer naar het Europees Parlement en daarna naar de Europese Raad. Het is de vraag of het oorspronkelijke tijdspad dan nog haalbaar is. Als het nog anderhalf jaar duurt voordat de wetgeving in werking treedt, is het de vraag of voor de exploitanten van afvalverbranding, zeevaart en gebouwen nog wel voldoende overgangstermijn overblijft. Het risico is dat die jaartallen opschuiven.
De grote verliezer van de vergadering van 8 juni 2022 is het klimaat, nu belangrijke maatregelen vanwege puur politieke en zelfs kinderachtige redenen vertraging oplopen. Ook het Europees Parlement zelf is een verliezer, nu het blijkt dat het uitgebreide systeem van voorbereidende comités ook niet altijd werkt. Hopelijk maken de parlementariërs het goed door met volle vaart een nieuw compromis te bereiken.
Deze keer een ‘urgent call’ van Milieudefensie aan het bestuur van Shell, is de geest uit de fles?
